Racjonalista - Strona głównaDo treści


Fundusz Racjonalisty

Wesprzyj nas..
Zarejestrowaliśmy
203.675.610 wizyt
Ponad 1065 autorów napisało dla nas 7364 tekstów. Zajęłyby one 29017 stron A4

Wyszukaj na stronach:

Kryteria szczegółowe

Najnowsze strony..
Archiwum streszczeń..

 Czy konflikt w Gazie skończy się w 2024?
Raczej tak
Chyba tak
Nie wiem
Chyba nie
Raczej nie
  

Oddano 617 głosów.
Chcesz wiedzieć więcej?
Zamów dobrą książkę.
Propozycje Racjonalisty:
Sklepik "Racjonalisty"
Mariusz Agnosiewicz - Kryminalne dzieje papiestwa tom II
Agnieszka Zakrzewicz - Papież i kobieta

Złota myśl Racjonalisty:
Religia to mentalny wyrostek robaczkowy, przestarzały, ale jeszcze nie obumarły (często w stanie zapalnym).
 Kultura » Idee i ideologie

Liberalizm a demokratyzm – między wolnością w wolą większości [1]
Autor tekstu:

Liberalna demokracja i demo-liberałowie to jedne z tych słów jakie najczęściej padają w rozmowach. Sugerują one istnienie nierozerwalnego związku między demokratyzmem a liberalizmem, tymczasem taki związek jest dość przypadkowy, bowiem między światopoglądem liberała i światopoglądem demokraty jest więcej różnic niż podobieństw.

Liberał to ktoś, który stara się o to by swoboda działań jednostki była jak największa, a dystans między rządem a obywatelem, na tyle szeroki by nie przytłaczać obywatela. Liberalizm narodził się wraz z nową koncepcją wolności jako rodzajem równowagi pomiędzy rządzącym a rządzonym. Zaczątki tej koncepcji pojawiły się już w starożytnym Rzymie, lecz dopiero u Locke’a zajaśniały pełnym blaskiem. Nowa koncepcja wolności musiała uporać się ze starą grecką stoicką koncepcją wolności jako umiejętności panowania nad namiętnościami.

W 1688 roku Anglicy nie akceptujący władztwa swojego katolickiego króla Jakuba II, zaprosili do objęcia tronu niderlandzkiego księcia Wilhelma Orańskiego (zięcia Jakuba), pełniącego od 1672 roku rolę namiestnika (stadhouder) czyli szefa sił zbrojnych Republiki Zjednoczonych prowincji Niderlandów. Jakub II, opuszczony przez armie, która wraz ze swym wodzem Johnem Churchillem przeszła na stronę Orańczyka, uciekł z Anglii do swego francuskiego sojusznika, podczas gdy Anglicy osadzili na tronie protestancką córkę Jakuba — Marię i jej męża Wilhelma jako koregentów (zostali koronowani jako Wilhelm III i Maria II). W zamian za elekcję (w swej historii Anglicy tylko dwukrotnie wybierali swego króla — drugi raz Jerzego Hanowerskiego w 1714 roku), Wilhelm musiał zgodzić się na wigowskie postulaty ograniczenia władzy monarszej na rzecz parlamentu. John Locke [ 1 ] był jednym z wigowskich ideologów nowego porządku, jako przyjaciel i protegowany jednego z czołowych polityków wigowskich i obrońcy sprawy tolerancji religijnej [ 2 ] jego czasów Anthony’ego Ashleya Coopera, 1. hrabiego Shaftesbury (1621-1683) [ 3 ] i wychowawca jego wnuka, przyszłego filozofa Anthony’ego Ashleya Coopera, 3. hrabiego Shaftesbury (1671-1713). Obaj stworzyli nową koncepcję moralności, a Locke także nową koncepcje ustroju opartego na wolności, ściśle związaną ze sprawą tolerancji i poszanowania własności prywatnej. Locke to także twórca nowożytnej idei demokracji i „społeczeństwa politycznego" (political society) [ 4 ].

Podobnie jak Thomas Hobbes, Locke uważał, że wolność (rozumiana jako zdolność swobodnego myślenia i przemieszczania się) jest stopniowalna [ 5 ]. Jego zdaniem wolną wolę posiada jedynie umysł (a wiec i człowiek) posiadający zdolność działania [ 6 ], więc, nie tyle w myśleniu, co w działaniu objawiać się będzie wolność, nie znaczy to, że wolność to możliwość czynienia wszystkiego co dusza zapragnie (jak u Roberta Filmera i Hobbesa) ponieważ człowiek, choć wolny, podlega prawom natury, a emanacją tych jest prawo-najdoskonalszy wytwór rozumu. Prawo, zaś istnieje nie po to by wolność ograniczać w imię zaprowadzania ładu, lecz by nieustannieposzerzać zakres wolności [ 7 ]. Locke kładzie nacisk na wolność jako możność decydowania o sobie i działania w swojej sprawie, dlatego był bliski poglądom demokratycznym, a istnienie monarchii uważał za dowód braku wolności [ 8 ]. Idee Locke’a idealnie nadawały się do usprawiedliwienia detronizacji Jakuba II, ponieważ głosił on potrzebę wyzwolenia się spod władzy autorytetów poprzez posługiwanie się własnym rozumem [ 9 ]. Podobnie w idei tolerancji Locke’a, możność zmiany wyznania uwalniała człowieka spod władzy Boga, a przynajmniej spod władzy określonej religii [ 10 ].

Bardzo ważna u Locke’a jest także zależność miedzy poszanowaniem własności, a wolnością, tak jak u Roberta Filmera źródłem i uzasadnieniem własności była władza królewska, u Locke’a były nimi: praca, dziedziczenie i dobroczynność [ 11 ].

Za „wolność naturalną" człowieka uznawał Locke niepodleganie żadnej władzy, a za „wolność człowieka w społeczeństwie" — podleganie jedynie władzy opartej na zgodzie wspólnoty:

"...Wolność nie jest zatem, jak powiada nam sir Robert Filmer ... wolnością każdego do tego, co mu się podoba… i nieskrępowania żadnymi prawami. Wolność ludzi pod władzą rządu oznacza życie po rządami stałych praw, powszechnych w tym społeczeństwie i uchwalanych przez powołaną w nim władzę ustawodawczą. Jest to wolność do kierowania się moją własną wolą we wszystkich sprawach, w których prawa tego nie zakazują, oraz niepodlegania zmiennej, niepewnej, nieznanej, arbitralnej woli innego człowieka [ 12 ]. Natomiast „wolność natury" nie zna innych ograniczeń poza prawem natury [ 13 ].

Oczywiście człowiek, może zgodzić się na niewolę, jeśli daje mu ona jakieś czasowe lub stałe profity. Niewola to według Locke’a „przedłużający się stan wojny między zdobywcą a jeńcem". W stanie natury jednak wszyscy są wolni, równi i niezależni. Swą wolność mogą zachować jedynie wchodząc w struktury społeczeństwa obywatelskiego, ponieważ wtedy czynią to z własnej woli [ 14 ]. Przechodząc do drażliwego tematu woli większości, Locke nie widzi tu zagrożeń trwałego uzależnienia mniejszości od większości — przeciwnie — stwierdza, że, gdyby mniejszość czasem nie podlegała większości, wtedy trudno by było mówić o przyjęciu jakichkolwiek zobowiązań i zawiązaniu jakiejkolwiek umowy, a więc o wyjściu ze stanu natury [ 15 ], ponieważ nadal każdy czynił by wyłącznie to co zechce. Locke nie uznaje woli większości za wolę wszystkich. Uważa jednak, że bardzo trudne jest zapytanie dosłownie wszystkich członków społeczeństwa o zdanie, choćby ze względu na wiek czy zdrowie (lub jego brak) czy zbyt wielkie zaabsorbowanie własnymi sprawami niektórych z nich , poza tym większość musi być w stanie zobowiązać do czegoś całość, jeśli społeczeństwo ma w ogóle działać [ 16 ]. W ten sposób Locke buduje postawy pod ideologię demokratyczną, wspierając ją dodatkowo przekonaniem o tym, że prawo natury jest dostępne każdemu, ponieważ żyje (jako pewien wrodzony [ 17 ] instynkt) w każdym człowieku i że każdy jest niezależny i zdolny do decyzji o swoim losie, o ile jest w stanie posługiwać się własnym rozumem, co stoi w sprzeczności z ewentualnym kultem autorytetów politycznych. Jedynym autorytetem ma być prawo, tworzone za zgodą ogółu społeczeństwa.


1 2 3 4 5 6 7 Dalej..

 Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też:
Jaka jest różnica między Zachodem a Bliskim Wschodem?
Bluźnierstwo na niedzielę: Plan albo bez planu

 Zobacz komentarze (10)..   


 Przypisy:
[ 1 ] Jak pisze Zbigniew Rau w przedmowie do polskiego wydania głównego politycznego dzieła Locke’a, filozof ten jest znacznie częściej rozpatrywany w kontekście dzisiejszych stosunków i idei politycznych niż w kontekście epoki, w której żył. I tak na przykład Kanadyjczyk Crawford Brough Macpherson (1911-1987) uważał Locke’a za „apostoła kapitalizmu", szkocki filozof David George Ritchie (1853-1903) za prekursora socjalizmu, Richard Ashcraft za egalitarystę, a Martin Seliger - elitarystę, William Kendall — kolektywistę, a liberalny myśliciel Robert Nozick za obrońcę idei „państwa minimalnego", vide: Ibidem, s. VII.
[ 2 ] To dla niego i w związku z jego koncepcjami politycznymi, Locke napisał w 1667 roku słynny: „List o Tolerancji" — A Letter Concerning Toleration (wydany w 1689 roku). Już w nim znajdziemy ślady przekonania autora, że każdy rząd jest z natury ograniczony i istnieje jedynie dzięki przyzwoleniu rządzonych, vide: L. Strauss, History of Political Philosophy, s. 433.
[ 3 ] Locke wywodził się z rodziny purytańskiej entuzjastycznie nastawionej wobec rewolucji Cromwella. Ojciec filozofa był nawet oficerem w jego armii (armii, która splądrowała dobra Roberta Filmera) Studiując i ucząc w Oxfordzie Locke zetknął się z tamtejszym rojalizmem, ale w 1666 roku poznał Anthony’ego Ashley Coopera i odtąd uczestniczył, jako jego stronnik i domownik we wszystkich właściwie jego politycznych działaniach. Cooper zmarł na politycznym wygnaniu w Holandii w 1683 roku. Locke żył tam do 1689 roku, kiedy rewolucja umożliwiła mu powrót. Do tego czasu rząd Karola II i Jakuba II wywierał bezskuteczne naciski na Republikę Zjednoczonych Prowincji by wydała przebywających tam wigów z Locke'm włącznie. Warto też wspomnieć o wcześniejszympobycie Locke’a we Francji w latach 1675-1679, gdzie odwiedzał m.in. gminy hugenockie, co , mogło mieć wpływ na jego idee tolerancji religijnej, vide: J. Locke, Dwa traktaty o rządzie, Warszawa 1992, s. X-XI.
[ 4 ] Locke uchodzi też za praojca słynnego „trójpodziału władz", choć nigdzie nie wyodrębnił trzeciej władzy sądowniczej od egzekutywy i legislatywy, to jednak jako pierwszy wyraźnie podkreślił wagę niezawisłości sądów od władzy wykonawczej i ustawodawczej, jako jedynej gwarancji rządów prawa i przestrzegania go przez aparat państwa, vide: T.R.S. Allan, Liberty, and Justice: The Legal Foundations of British Constitutionalism, Oxford 1994, s. 48.
[ 5 ] Między absolutną wolnością a absolutnym jej brakiem może być cała gama stanów pośrednich, vide: Ibidem, s. 117.
[ 6 ] Ibidem, s. 118.
[ 7 ] Randy Barnett swe studium na temat związku między spójnym i jasnym systemem prawnym a postulatem wolności politycznej zaczyna od konstatacji Locke’a o współczesnej mu Anglii, że była ona wprawdzie krajem wolności nie była jednak krajem prawa (state of license), co oznacza, że prawa nie były wystarczająco jasno określone by mogły poszerzać zakres wolności obywatelskiej, vide: R. E. Barnett, The Structure of Liberty: Justice and the Rule of Law, Oxford 1998, s. 2.
[ 8 ] Z drugiej jednak strony, o czym Cezary Kalita nie wspomina, a co, jak zobaczymy jest wyraźnym elementem wolnościowej refleksji Locke’a, starał się on o poszerzenie sfery wolności negatywnej przed zagrożeniem ingerencją państwową, a więc Locke starał się zabezpieczyć zarówno możliwie szeroką „wolność pozytywną", jak i „negatywną".
[ 9 ] posługiwanie się własnym rozumem oznaczało możność wykorzystywanie swych uprawnień, bo prawo to wytwór rozumu, a to przybliżać miało do wolności.
[ 10 ] C. Kalita, Idea wolności w myśli filozoficznej i politycznej siedemnastego wieku, Siedlce 2007, s. 121.
[ 11 ] J. Locke, Dwa traktaty o rządzie, Warszawa 1992, s. LI-LIII.
[ 12 ] Powoływanie się absolutystów na władzę ojcowska, której podobna miała być władza królewska, jest zdaniem Locke’a nieuzasadnione choćby dlatego, że władza rodzicielska jest też po części udziałem matki. Poza tym dziecko podlega władzy ojcowskiej tylko tak długo, aż nie nauczy się posługiwać własnym rozumem, vide: Ibidem, s. 198-201.
[ 13 ] Ibidem, s. 178-179.
[ 14 ] Ibidem, s. 231.
[ 15 ] Na zarzut, że koncepcje oparte na umowie społecznej są nietrafne, gdyż stan natury nigdy nie istniał, Locke odpowiada, że mógł on istnieć na tyle krótko, że historycznie zachowało się o nim niewiele źródeł, tak jak na przykład o dzieciństwie wielkich wodzów,vide: Ibidem, s. 234.
[ 16 ] Ibidem, s. 232-233. Podobnie praktyczny wymiar ma idea, że Do stanu natury nie da się samemu powrócić raz zostawszy członkiem społeczeństwa, chyba, że zostanie się zeń wykluczonym na podstawie jakiejś wspólnej decyzji społeczeństwa, vide: Ibidem, s. 250.
[ 17 ] Locke robił tu wyjątek w swoim własnym koncepcie tabula rasa.

« Idee i ideologie   (Publikacja: 31-05-2011 )

 Wyślij mailem..   
Wersja do druku    PDF    MS Word

Piotr Napierała
Urodzony w 1982r. w Poznaniu - historyk; zajmuje się myślą polityczną oświecenia i jego przeciwników i dyplomacją Francji i Anglii XVIII wieku, a także kwestiami związanymi z ustrojem państw (Niemcy, Szwecja, W. Brytania, Francja) w tej epoce.
 Strona www autora

 Liczba tekstów na portalu: 74  Pokaż inne teksty autora
 Najnowszy tekst autora: Bernard-Henri Lévy American Vertigo
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl. Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie, bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
str. 1828 
   Chcesz mieć więcej? Załóż konto czytelnika
[ Regulamin publikacji ] [ Bannery ] [ Mapa portalu ] [ Reklama ] [ Sklep ] [ Zarejestruj się ] [ Kontakt ]
Racjonalista © Copyright 2000-2018 (e-mail: redakcja | administrator)
Fundacja Wolnej Myśli, konto bankowe 101140 2017 0000 4002 1048 6365