Biuletyn Neutrum, Nr 4(12), Wrzesień 1994

List otwarty do papieża Jana Pawła II wystosowany
przez amerykańskie organizacje świeckich katolików.
(Na podstawie materiałów organizacji Catholics
for a Free Choice opracowała Aleksandra Solik)

INTERPELACJA

do Prezesa Rady Ministrów Pana Waldemara Pawlaka w sprawie działań Rządu mających na celu wykonanie norm obowiązujących w RP przepisów konstytucyjnych i ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o wolności sumienia i wyznania w zakresie duszpasterstwa wojskowego
(Fragmenty)

W dniu 6 kwietnia 1994 r. zostało podpisane zarządzenie Ministra Obrony Narodowej nr 72 w sprawie organizacyjnego usytuowania Ordynariatu Polowego w resorcie Obrony Narodowej oraz współpracy organów wojskowych z Ordynariatem Polowym, które weszło w życie z dniem podpisania.
Zarządzenie to dotyczy tylko Ordynariatu Polowego Kościoła Katolickiego. Nasuwa ono szereg pytań i wątpliwości.

1. Wymienione zarządzenie dotyczy tylko jednego ordynariatu polowego, czyli katolickiego, gdy prawnie istnieje także ordynariat prawosławny, a wkrótce będzie istniał także ewangelicko-augsburski. Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Reformowanego nie wyklucza istnienia kapelana również tego wyznania. Powstaje pytanie, dlaczego Minister Obrony Narodowej nie wziął pod uwagę tych aktów i jak gdyby nie zauważył istnienia innych duszpasterstw. Pozostaje to w sprzeczności z konstytucyjną zasadą równouprawnienia wyznań.
2. Czy traktowanie kapelanów wojskowych jak żołnierzy zawodowych, a więc funkcjonariuszy państwowych opłacanych ze Skarbu Państwa, nie jest pozostałością rozwiązań właściwych dla państwa wyznaniowego. Obecny stan rzeczy jest trudny do pogodzenia z założeniami rozdziału Kościoła od państwa oraz państwa świeckiego, neutralnego nadal w sprawach religijnych.
3. Czy par. 2 ust. 2 zarządzenia da się pogodzić z ustawą o stosunku państwa do Kościoła katolickiego. Ustawa ta wymaga od kapelanów wojskowych spełnienia warunków wymaganych od kandydatów na oficerów. Skoro mają oni być oficerami, to ich powoływanie i odwoływanie musi następować w uzgodnieniu z właściwymi organami wojskowymi wskazanymi przez Ministra Obrony Narodowej. Także metody i programy duszpasterstwa wojskowego powinny być uzgadniane z organami wojskowymi. Celem służby wojskowej jest bowiem przygotowanie żołnierzy do wypełniania zadań obrony państwa. Praca duszpasterska powinna być temu celowi podporządkowana, a nie być odrębnym celem służby wojskowej.
4. Czy wojskową władzę dyscyplinarną mogą realizować inne władze niż wojskowe. Wydaje się, że biskup polowy może wykonywać tylko uprawnienia w zakresie władzy kościelnej nad kapelanami i nie powinny mu przysługiwać tak szerokie uprawnienia w tej sprawie, jak to przewiduje zarządzenie. Wojskowej władzy dyscyplinarnej biskupa nie przewiduje żadna ustawa. Jest to ponadto sprzeczne z istotą państwa świeckiego.

5. Przepis zarządzenia nakazujący organizowanie zajęć alternatywnych dla żołnierzy nie uczestniczących w nabożeństwach lub innych obrzędach religijnych stanowi naruszenie konstytucyjnej zasady wolności sumienia i wyznania. Żołnierze mogą uczestniczyć w obrzędach religijnych wyłącznie na zasadzie dobrowolności. Jeżeli nie chcą tego robić, to nie mogą być zmuszani do odbywania jakichkolwiek zajęć alternatywnych, które mogą być traktowane przez nich jako rodzaj presji, by skłonić ich do uczestnictwa w obrzędach religijnych.

W imieniu Parlamentarnej Grupy Kobiet zgłaszam pytanie: jaką inicjatywę zamierza podjąć Rząd, aby usunąć oczywistą niezgodność z zasadami konstytucyjnymi niefortunnego zarządzenia nr 72 Ministra Obrony Narodowej.
Będę wdzięczna za informacje (...):
- Czy w parafiach wojskowych funkcjonują zespoły synodalne i rady duszpasterskie?
- Jaki tryb postępowania przyjęto w sprawie katechizacji poszczególnych roczników szkół oficerskich?
- Kto ponosi koszty pielgrzymek żołnierzy do sanktuariów kościelnych?
- Ile kosztuje Skarb Państwa utrzymanie Ordynariatu Polowego Kościoła Katolickiego (rocznie)?
- Jakie koszty przewiduje się ponieść dla zorganizowania i działania innych niż katolickie duszpasterstw wojskowych (w stosunku rocznym)?

LETNIE POLAKÓW ROZMOWY
Prymas Glemp: Sejm urodził się w czasie choroby państwa, i dzisiaj jako taki płód w ramach państwa nie jest zdrowy.
Bp Tadeusz Pieronek: Nie przyjmiemy takiego rozwiązania, jakim było PRL i zanegowanie miejsca Kościoła w społeczeństwie i dyktat państwa w stosunku do Kościoła. Kościół nie może zgodzić się z tym, że zostanie przeznaczony do odstrzału.
Bp Alojzy Orszulik: Parlamentarzyści, którzy podejmowali decyzję w sprawie Konkordatu, to ludzie o bezczelnych twarzach i zatwardziałych sercach.
Lech Wałęsa: Jeśli ktoś ma czelność być niewierzącym, to jego sprawa. Gdybym ja był niewierzącym lub innej wiary, to szczyciłbym się tym. Dlaczego ktoś chce uchodzić za takiego samego wierzącego, dlaczego chce się maskować? Piąta kolumna, czy co?
Sen. Józef Frączek: Chcesz być światłym Europejczykiem? Zabij swoje potomstwo.
Jan Maria Rokita (UW): Partie „poznać po owocach", a owoce Sojuszu są zgniłe.
Andrzej Osęka (w felietonie): Nie powinien być prezydentem RP ktoś, kto publicznie występuje przeciw wolności sumienia.
Barbara Labuda (UW): To przerażające, że uwaga parlamentu RP jest nieustannie absorbowana maniami seksualnymi i fiksacjami duchowieństwa katolickiego.
Izabela Sierakowska (SLD): Wojsko modli się na komendę, pazerni księża wołają: ciągle mało! I jeszcze konkordat!
Ryszard Bugaj (UP): A chciano zmusić nas, abyśmy przyjęli konkordat bez żadnej dyskusji, niejako na klęczkach.
Adam Struzik, marszałek Senatu (PSL): Nie chodzi o to, że staniemy się antyklerykalni — takimi nie jesteśmy i nie będziemy, ale nie będziemy w potulności siedzieć w kruchcie.
Roman Jagieliński (PSL): Nie widzę możliwości, by chłopom wytłumaczyć, że mają wszystko robić pod dyktando proboszcza.
Leszek Moczulski (KPN): KPN to nie Unia Wolności, gdzie jeśli chcą się pozbyć Labudy, to zaczynają się modlić, żeby odeszła.
[Cytaty wybrane z „Gazety Wyborczej", „Niedzieli" i „Życia Warszawy" w czerwcu, lipcu i sierpniu]

"NEUTRUM" W SPRAWIE USTAWY

Po zapoznaniu się z projektem nowelizacji ustawy „O gwarancjach wolności sumienia i wyznania" (z 11 czerwca 1994 r.) Stowarzyszenie „Neutrum" zgłasza następujące uwagi. Ustawa „O gwarancjach wolności sumienia i wyznania" powstała w okresie, kiedy świecki charakter państwa był oczywisty, a autonomia kościołów i związków wyznaniowych ograniczona. Wystarczającymi gwarancjami wolności sumienia i wyznania były wówczas gwarancje wolności religijnej.
Obecnie jednak sytuacja uległa radykalnej zmianie. Wprowadzone w ostatnich latach przepisy poszerzające zakres przywilejów Kościoła katolickiego postawiły w gorszej sytuacji prawnej mniejszości wyznaniowe i społeczność bezwyznaniową, której statusu nie zmieni rozciągnięcie na mniejszości religijne uprawnień gwarantowanych przez konkordat. Dla osób bezwyznaniowych potrzebne są dzisiaj odrębne gwarancje. Nie jest to społeczność jednolita. Obejmuje zarówno osoby, które nie odczuwają potrzeby instytucjonalnego manifestowania swoich poglądów i postaw, jak te, które w tym celu zrzeszają się w stowarzyszenia.
Ochrona praw tych pierwszych musi być ujęta w kategoriach praw jednostki, zagwarantowanych w podpisanych przez Polskę międzynarodowych dokumentach, ale do tej pory nie przełożonych na odpowiednie zapisy w polskim prawie.
Zrównanie w prawach tych drugich wymagałoby rozciągnięcia niektórych uprawnień kościołów i związków wyznaniowych na stowarzyszenia, np. ateistów, wolnomyślicieli itp. zarejestrowane i liczące co najmniej 100 członków. Dotyczy to np. zrównania pod względem prawnym ich działalności naukowej i oświatowo-wychowawczej z podobną działalnością instytucji państwowych (proponowany art. 24¹).
Zapewnienie rzeczywistej równości osobom bezwyznaniowym wymagałoby gruntownego przeredagowania całej ustawy, a właściwie opracowania jej od nowa przez rząd lub parlament. Stowarzyszenie „Neutrum" deklaruje ewentualny udział w tych pracach. Wiadomo nam, że społeczny projekt takiej ustawy zamierza również opracować Stowarzyszenie „Bez Dogmatu".
Na wypadek jednak, gdyby zdecydowano się tylko na nowelizację obecnej ustawy, zgłaszamy jako rozwiązanie cząstkowe i tymczasowe załączone propozycje minimalnych, naszym zdaniem, gwarancji dla osób nie należących do żadnego wyznania.

Propozycje zmian i uzupełnień do ustawy
o gwarancjach wolności sumienia i wyznania

I. W art. 6 dodaje się ustęp 3:
„Nauczanie w szkołach publicznych nie może obrażać uczuć osób wierzących ani niewierzących i powinno być prowadzone w taki sposób, aby było zgodne z poglądami religijnymi i filozoficznymi rodziców uczniów szkolnych".
II. W art. 20 zamiast proponowanego w nowelizacji ust. 4, zgłasza się następujący zapis:
„Uczniowie korzystający z nauki religii w szkole publicznej otrzymują oddzielne świadectwo ukończenia odpowiedniego etapu kształcenia religijnego".
III. W oddzielnych artykułach (Dział IV) ustawa powinna precyzować:
- kto i w jakim trybie podejmuje działania, jeśli gwarancje są naruszane, oraz
- trybu indywidualnego dochodzenia wynikających z niej praw. Powinny być też określone sankcje prawne w stosunku do winnych jej naruszenia.

Nowa ustawa, rozciągająca uprawnienia Kościoła katolickiego na inne kościoły i związki wyznaniowe, nie może pomijać ani tym bardziej ograniczać praw osób bezwyznaniowych, które stanowią największy odłam niekatolików w Polsce, a zarazem w obecnej sytuacji grupę najsłabszą, gdyż nie reprezentowaną formalnie przez żadną organizację.
Obserwowana dyskryminacja osób bezwyznaniowych dotyczy przede wszystkim nauczania w szkołach publicznych oraz możliwości odwoływania się do sądu, gdyż ochronie wartości chrześcijańskich nie towarzyszą gwarancje poszanowania godności osób niewierzących.
Ad I. Uzupełnienie do artykułu 6 ma na celu umożliwienie egzekwowania praw gwarantowanych w art. 2 Protokołu Dodatkowego nr 1 do Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Ad II. Zapis proponowany przez kościoły mniejszościowe zmierza do zrównania sytuacji uczniów uczęszczających do punktów katechetycznych z tymi, którzy uczą się religii w szkole. Utrzymuje jednak dyskryminację uczniów nie uczęszczających w ogóle na religię, którym szkoła obecnie wystawia przymusowe urzędowe świadectwo niewiary, wbrew ich prawu do zachowania w tajemnicy swoich przekonań. Tylko oddzielne świadectwa z religii stanowią rzeczywistą gwarancję poszanowania praw wszystkich uczniów pod tym względem. Takie rozwiązanie zadowoliłoby również mniejszościowe kościoły i związki wyznaniowe. Proponowany zapis pochodzi z Instrukcji Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 sierpnia 1990 roku dotyczącej powrotu nauczania religii do szkoły w roku szkolnym 1990/91.
Ad III. Bez określenia procedur dochodzenia swoich praw i sankcji za łamanie prawa ustawa pozostaje deklaracją intencji, zwłaszcza w sferze gwarancji dla osób bezwyznaniowych, które nie mają przyznanego kościołom prawa występowania do Trybunału Konstytucyjneg.