|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Prawo » Filozofia prawa
Bronisława Wróblewskiego filozoficzne założenia procesu tworzenia prawa [2] Autor tekstu: Jerzy Kolarzowski
Z powyższych rozważań wynika, że B. Wróblewski nie
zdecydował się, jak późniejsi filozofowie zajmujący się fenomenologią, utożsamić
normy prawnej z komunikatem osoby ją ustanawiającej. Stanowisko takie pojawiło
się po drugiej wojnie światowej wraz z wypracowaniem pojęć „audytorium
konkretnego" i „audytorium ogólnego" [ 15 ].
3. Teoria stanowienia prawaKluczowymi terminami B. Wróblewskiego dotyczącymi
tworzonego prawa są pojęcia: „zjawianie się" lub „wyjawienie".
Oznaczają one uzewnętrznienie aktu stanowienia normy poprzez dokonanie
odpowiedniej czynności werbalnej o charakterze konwencjonalnym [ 16 ].
Pod terminami tymi B. Wróblewski rozumiał ich komunikowanie, uzewnętrznianie,
ogłaszanie itp., przy czym postulował obejmować badaniem wszelkie normy, o ile tylko były ustanowione. Ale jednocześnie proces stanowienia prawa został
przez niego utożsamiony z aktem komunikującym normę. W pracach B. Wróblewskiego
termin „wyjawianie normy" oznacza zatem jakiekolwiek rozpowszechnianie
wiadomości o treści ustanowionych norm [ 17 ].
Sam autor tak próbuje przybliżyć znaczenie tego terminu: „wyjawienie"
normy jest jakby wepchnięciem ustanowionego zwrotu przez normodawcę do potoku
życia" [ 18 ]. Inaczej mówiąc owo
„wyjawianie" należy rozumieć jako zaistnienie komunikatu możliwego do
odebrania przez adresata normy prawnej.
Następnie wileński profesor zauważał: „Historia
ustanowionej normy nie zawsze kończy się na przeżyciu stanowienia i punkcie
wyrazu, który jest oddaniem słownym treści przeżycia. Wyjawienie normy
ustanowionej polega na jej skierowaniu do urzeczywistnienia, do stosowania, do
wykonania, co właściwie stanowi wyjawienie normy, z czego wynika, że czynność
wyjawienia normy ustanowionej jest czynnością celową" [ 19 ].
Pisząc syntezę swojej teorii, dotyczącej tworzenia norm
prawnych, w studium Zjawianie się norm prawa stanowionego B. Wróblewski
wprowadził podziały opisujące okoliczności towarzyszące stanowieniu prawa.
Na okoliczności te składają się warunki korzystne i niekorzystne z punktu
widzenia stanowienia prawa. Warunki korzystne i niekorzystne zostały skrzyżowane z podziałem na czynniki osobiste i sytuacyjne, które także mogą mieć wpływ
podczas ustanawiania normy. Podział ten został wzbogacony ponadto warunkami
niezbędnymi do stanowienia prawa i warunkami dwustronnego działania w trakcie
procesu stanowienia. Po zsumowaniu wszystkich wprowadzonych kryteriów
zestawienie podziałów przedstawia się następująco:
-
Warunki niezbędne do stanowienia norm prawnych;
-
Osobiste warunki sprzyjające normowaniu;
-
Sytuacyjne warunki sprzyjające normowaniu;
-
Osobiste warunki hamujące normowanie;
-
Sytuacyjne warunki hamujące normowanie;
-
Warunki dwustronnego oddziaływania na stanowienie norm.
Ad. a. Warunki niezbędne do stanowienia norm prawnych
Do warunków niezbędnych do stanowienia prawa zaliczał B.
Wróblewski konieczność istnienia normodawcy — jednostki o określonych
cechach osobniczych — pożądanych ze względu na proces stanowienia prawa.
Istnienie zaś adresata nie stanowi wymogu koniecznego do stanowienia norm.
Prawo rzymskie przewidywało sytuacje, w których określone normy były
tworzone z myślą o nasciturusie (dziecku poczętym, lecz nie urodzonym).
Jaskrawym przykładem, podanym przez B. Wróblewskiego, stanowienia norm z myślą o przyszłym adresacie mogą być wszystkie przepisy dotyczące dziedziczenia
tronu. Niemniej każde prawo winno być sformułowane w języku możliwym do
zrozumienia przez potencjalnych adresatów. Ponadto B. Wróblewski tłumaczył:
"człowiek, który nie posiada zdolności spostrzegawczych i odtwórczych nie
jest zdolny do stanowienia norm. Normodawca musi być zdolny do określonych
przeżyć w szczególności do swoistego przeżywania powinności i stanowienia" [ 20 ].
Sfera przeżywania powinności wiąże się z postrzeganiem sfery wartości
etycznych. „Nie będzie również normodawcą osoba, która nie przeżywa ocen
bądź emocjonalnych, bądź pożytkowych, która nie reaguje na wartości"
[ 21 ].
Dla B. Wróblewskiego oczywisty jest stan, w którym „reagowanie na wartości
stanowi warunek konieczny" przy podejmowaniu czynności stanowienia norm.
Czynności takie może podjąć tylko ten, kto dopuszcza zmiany w dziedzinach życia,
które mają być przedmiotem unormowania. Każdy normodawca powinien również w miarę szeroko uświadamiać sobie związek przyczynowy zachodzący
pomiędzy podejmowanym przez siebie działaniem a przyszłym zachowaniem jego
samego i drugich. Normodawca, zdaniem B. Wróblewskiego winien mieć wszystkie
cechy dobrego planisty. Współczesność nakłada na ustawodawcę większe
wymogi etyczne. Powinna stale towarzyszyć mu świadomość, że stanowiona
norma będzie także obowiązywać jego osobiście. Z powyższego stwierdzenia
wynika, precyzował Bronisław Wróblewski, że warunkiem koniecznym podjęcia
działania „jest przeświadczenie, normodawcy, że może zmienić własne
zachowanie się" [ 22 ].
Ad. b. Osobiste warunki sprzyjające stanowieniu norm
B. Wróblewski zestawił następujące cechy osobowościowe
sprzyjające procesowi stanowienia norm: ambicja, aktywne usposobienie a w
szczególności „mocna wola", chęć dążenia do zmian,
spostrzegawczość, świadomość istniejących potrzeb, umiejętność
przewidywania, duże zdolności odtwórcze, wytwórcze i twórcze, kompetencje władcze
do stanowienia norm.
Każdą z wymienionych powyżej cech wileński autor dokładnie
omawiał i charakteryzował. Uważał, że jednym z pierwszych motywów popychających
do działania jest niezadowolenie z istniejącego stanu. Owo niezadowolenie nie
jest jednak cechą wszystkich, np. „człowiek, który mało spostrzega, mało
widzi, mało rzeczy sobie uświadamia nie będzie normodawcą bogatym…"
[ 23 ]. Tak więc jakość tworzonego prawa zależy od zdolności osoby je tworzącej.
Przy tym, cechą, o której B. Wróblewski mówił ze szczególnym naciskiem,
jest zdolność do przewidywania: „Zdolność przewidywania nie jest właściwą
każdemu człowiekowi, a przynajmniej nie każdy posiada ją w jednakowym
stopniu i w jednakowej dziedzinie" [ 24 ].
Osoby tworzące prawo winne wykazać się nie tylko dobrym opanowaniem techniki
legislacyjnej, ale także pewną znajomością materii życia społecznego lub
gospodarczego, której normy dotyczą. Stąd też: „zajmowanie się pewną (pozaprawniczą — J.K.) działalnością, stanowi warunek korzystny dla normowania" [ 25 ] — stwierdzał Autor. B. Wróblewski dalej pisał: „normodawca potrzebuje czegoś,
czy to będzie coś nowego, czy zmiana istniejącego. Potrzeba w podmiotowym ujęciu,
zostaje w zasadzie wywołana jakimś ujemnym stanem rzeczy, jakąś sytuacją,
ocenioną ujemnie" [ 26 ].
Jak widzimy rozważania o osobistych cechach sprzyjających normowaniu wiążą
się z opisami sytuacji, w których konkretne cechy charakteru mogą przyczynić
się do tego, że obdarzona nimi jednostka będzie mogła wykazać się
posiadanymi zdolnościami. Osoba ambitna, utalentowana, wyposażona w kompetencje władcze staje przed całym bogactwem sytuacji, jakie niesie ze sobą
życie. Winna sprostać oczekiwaniom wszystkich tych, którzy w związku z posiadanymi przez nią kompetencjami spodziewają się podjęcia przez nią działań.
Świadomość takich oczekiwań jest na ogół czynnikiem niezwykle korzystnym,
ale nie zawsze. Może być i tak, że mamy do czynienia z przerostem aktywności
tworzących prawo: „samo normowanie może być potrzebą normodawcy" [ 27 ] -
zauważał B. Wróblewski.
Ad. c. Sytuacyjne warunki sprzyjające stanowieniu norm
Czynnikami sytuacyjnymi, wpływającymi korzystnie na
tworzenie norm prawnych według B. Wróblewskiego, są: wysoki poziom kultury
stymulujący rozwój potrzeb, bogactwo życia społeczno-politycznego,
konflikty, w tym walka polityczna i nawet wojna.
B. Wróblewski przytaczał w tym fragmencie koncepcje
antropologiczne i socjologiczne, znane mu między innymi z lektury pism B.
Malinowskiego, noszące nazwę funkcjonalizmu. Koncepcje te sprowadzają kulturę
do organicznych i pochodnych potrzeb człowieka. Rozwój społeczny według tych
teorii da się sprowadzić do wzrostu wszystkich zewnętrznych czynników, które
składają się na kulturę materialną danej społeczności. Wraz ze wzrostem
poziomu życia, jego wyższym standardem, wzrasta ilość potrzeb podmiotowych
członków danej zbiorowości. Nowe rodzaje potrzeb wymagają norm je regulujących.
Uczestnicy życia zbiorowego są żywotnie zainteresowani, by wszystko to, co wiąże
się z postępem cywilizacyjnym, było zabezpieczone. Gwarancje owego bezpieczeństwa
można zapewnić poprzez wkraczanie państwa w nowe dziedziny życia. Wraz z postępem cywilizacyjnym często nieodzowna staje się dokładna regulacja
obrotu życia gospodarczego. Zaś w celu egzekwowania porządku i dyscypliny
nieodzownym staje się wkraczanie przymusu wyrażonego w sankcjach
[ 28 ].
Bogactwo życia rodzi cały wachlarz nowych sytuacji, których
różnorodność wpływa w sposób aktywizujący na tworzących prawo. B Wróblewski
pisał o tym następująco: "Stanowienie i wyjawianie norm nie są czynnościami
oderwanymi od życia bieżącego, a wprost przeciwnie, rzeczywistość bieżąca
lub wyobrażona w przyszłości, wywołuje przy obecności innych warunków
koniecznych lub sprzyjających, zjawianie się norm, które opisują ową
rzeczywistość naturalistyczną. Im więcej dzieje się, im więcej czynności,
czynów, postępków, postępowań, działań, bezczynności, stanów rzeczy
aktualnych lub możliwych może dać materiał dla przeżyć myślowych i ewentualnie rozwinąć się w całkowity przebieg ustanowienia i wyjawienia
normy, tym ceteris paribus większa zjawi się ilość norm" [ 29 ].
1 2 3 4 Dalej..
Przypisy: [ 15 ] Pojęcia te zaistniały w polemice Jean Paul Sartre`a z Chaimem Perelmanem. „Przenieśli" oni ciężar
rozróżnienia z nadawcy na odbiorcę. To odbiorca miał decydować o rodzaju i klasyfikacji odebranego komunikatu. „Audytorium konkretne" to
wyselekcjonowana grupa osób, do których skierowano treści okolicznościowe,
np. klasa szkolna, czy wykładowa, publiczność na wieczorze autorskim.
„Audytorium ogólne" to cała społeczność władająca danym językiem i mogąca w związku z tym uczestniczyć w określonym ładzie społecznym,
politycznym, prawnym. Na temat tej polemiki zob. Elżbieta Feliksiak, Przestrzeń
otwartego sporu, [w:] Teksty nr 3/1978. [ 16 ] B. Wróblewski,
Studia z dziedziny prawa i etyki, s. 158, Zjawianie się norm
stanowionych, s. 134. [ 17 ] B. Wróblewski, Studia z dziedziny prawa i etyki, s. 158, Zjawianie się norm stanowionych, s.
138. [ 18 ] B. Wróblewski, Zjawianie się norm stanowionych, s. 8. [ 19 ] Autor ponadto
uzupełnia swój wywód rozważaniem dwóch problemów: „Mogą być i mają
miejsce wypadki, kiedy normodawca jedynie formalnie wyjawia ustanowioną normę,
niechcąc, aby ona była urzeczywistniona. Wchodzi to do dziedziny patologii
normodawstwa, o ile można tak się wyrazić, tutaj zaś chodzi o przebieg
normalny wyjawiania norm ustanowionych", Studia z dziedziny prawa i etyki,
s. 161. „Nieuwzględnienie różnicy pomiędzy celem ustanowionej normy
prawnej, a celem wyjawienia samej normy, prowadzi do błędnej teorii o celach
norm prawnych, o celach prawa jako zbioru norm, o roli celu w prawie itp.",
Studia z dziedziny prawa i etyki, s. 164. [ 27 ] B.
Wróblewski, Zjawianie się norm stanowionych, s. 37. [ 28 ] Zagadnieniami tymi szerzej zajmuje się B. Wróblewski w dziele Penologia — socjologia kar, t. 1 i 2, Wilno 1926. [ 29 ] B. Wróblewski,
Zjawianie się norm stanowionych, s. 50. « Filozofia prawa (Publikacja: 09-03-2006 )
Jerzy KolarzowskiDoktor habilitowany, adiunkt w Instytucie Historyczno-Prawnym Uniwersytetu Warszawskiego (Wydział Prawa i Administracji). Współzałożyciel i rzecznik prasowy PPS (1987 - luty 1988), zwolniony z pracy w IPiP PAN (styczeń 1987), współredagował Biuletyn Informacyjny Ruchu Wolność i Pokój (1986–1987), sygnatariusz platformy Wolność i Pokój (1985), przekazywał i organizował przesyłanie m.in. do Poznania, Krakowa, Gdańska, Lublina i Puław wielu wydawnictw podziemnych. Posiada certyfikat „pokrzywdzonego” wystawiony przez IPN w 2003 r. Master of Art of NLP. Pisze rozprawę habilitacyjną "U podstaw europejskiej filozofii praw człowieka. Narodziny jednostki w sferze publicznej i prywatnej w pismach Braci Polskich". Zainteresowania: historia instytucji życia publicznego i prywatnego, myśl etyczna i religijna Europy (zwłaszcza okresu reformacji). Bada nieoficjalne nurty i idee inspirujące kulturę europejską. Hobby: muzyka poważna, fotografia krajobrazowa. Autor książki Filozofowie i mistycy Liczba tekstów na portalu: 51 Pokaż inne teksty autora Najnowszy tekst autora: Polski i brytyjski samorząd terytorialny - zasadnicze różnice | Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 4637 |
|