![](http://i.racjonalista.pl/s.gif) |
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
![](http://i.racjonalista.pl/t.gif) ![](http://i.racjonalista.pl/t.gif) ![](http://i.racjonalista.pl/ai/ma.gif) | ![](http://i.racjonalista.pl/s.gif) |
![](http://i.racjonalista.pl/s.gif) Złota myśl Racjonalisty: "Etyczne spojrzenie na charakter człowieka jest bardzo jednostronne. To prawda, że takie cechy jak prawdomówność, odwaga, uczciwość, sprawiedliwość, życzliwość, skromność, pracowitość, wspaniałomyślność są godne podziwu, ale nie powinny one przesłaniać nam innych – również doniosłych – choć zazwyczaj nie włączanych do moralności cech osobowości ludzkiej takich jak umiłowanie muzyki,.. | ![](http://i.racjonalista.pl/s.gif) |
![](http://i.racjonalista.pl/ai/mb.gif) | ![](http://i.racjonalista.pl/s.gif) |
|
|
|
![](http://i.racjonalista.pl/s.gif) |
Kościół i Katolicyzm » Sprawy finansowe i majątkowe » Uposażenie Kościoła w XX-leciu
Dotacje państwowe dla Kościoła i skutki finansowe konkordatu z 1925 r. [2] Autor tekstu: Jerzy Wisłocki
Z dotacji przeznaczonej dla Kościoła i duchowieństwa rzymskokatolickiego na
obszarze b. Królestwa Polskiego na uposażenia wydatkowano rocznie około 56%,
[ 17 ] z ogólnej sumy 1 551 135 rubli.
[ 18 ] Ponieważ nie zdołałem ustalić rzeczywistej wysokości wypłat dotacji przyjmuję
szacunkowo, że rząd rosyjski dka Kościoła i duchowieństwa rzymskokatolickiego
wypłacał rocznie około 1,5 mln rubli na obszarze b. Królestwa Polskiego i ziem
zabranych.
B) DOTACJE W POLSCE PRZED 1925 R.
Rząd polski wypłacał duchowieństwu dotacje, wkrótce po przejęciu władzy,
kierując się wysokością wydatków ponoszonych przez państwa zaborcze. W aktach
Ministerstwa WRiOP zachowały się tylko fragmentaryczne dane z lat 1919-1920, na
podstawie których można ustalić, że na obszarze b. Królestwa Polskiego na
pierwsze półrocze 1919 r. preliminowano na wyznania blisko 2 638 000 mkp., z czego przypadało na wyznanie: katolickie 92,3%, augsburskie 2%, reformowane 0,4% i mojżeszowe 5,3%. Rząd rosyjski przeznaczał na dotację dla Kościoła i duchowieństwa katolickiego rocznie około 1,5 mln rubli. Ponieważ do 1918 r.
ruble przeliczano na marki polskie w stosunku 1 : 2,16 okazuje się, że rząd
polski preliminował na pierwsze półrocze 1919 r. wyższą sumę; według wypłat
rządu rosyjskiego winien był przeznaczyć na dotację sumę około 1,6 mln mkp., a przewidywal wydatkowanie 2,4 mln mkp. Ze względu na to, że preliminarz układano
na przełomie 1918/1919 r. różnica w dotacjach w wysokości 0,8 mln mkp wynikała
nie z inflacji, ale z przewidywanej przez rząd podwyżki dotacji. Na uposażenia
preliminowano, podobnie jak rząd rosyjski, 66% całej dotacji. [ 19 ]
Namiestnictwo we Lwowie wypłacało dotację według dotychczasowych zasad. W roku
budżetowym 1918/1919 wypłacono diecezjom galicyjskim 5 mln koron (bez diecezji
krakowskiej), to znaczy o około 0,5 mln koron więcej niż zazwyczaj przewidywano w budżecie. Wydatki w następnym roku budżetowym znacznie jednak wzrosły. W okresie od 1 VII 1919 r. do 31 III 1920 r. wypłacono 9,2 mln koron, czyli po
około 1 mln koron miesięcznie, co dwukrotnie przekraczało wysokość przedwojennej
dotacji. Z zestawienia wydatków, które przysłano Ministerstwu WRiOP (zob. tab.
15) można ustalić, że utrzymano poprzednie proporcje w finansowaniu obrządków:
rzymskiego i greckiego. Na obrządek greckokatolicki w 1918/1919 r. przeznaczono
prawie 68% dotacji, a w następnym roku 66,5%. [ 20 ]
Na obszarze b. zaboru pruskiego dotacja była wypłacana według poprzednich wzorów
przez Ministerstwo b. Dzielnicy Pruskiej.
[ 21 ] Jako przykład rozdziału dotacji może służyć preliminarz budżetowy archidiecezji
poznańskiej sporządzony 17 XI 1916 r. i obowiązujący do 1919 r. [ 22 ]
Dotacja była wypłacana w markach następująco:
kasa arcybiskupia
|
87 938,
-
|
(52,2%)
|
kapituła metropolitalna
|
17 798,
-
|
(10,6%)
|
seminarium duchowne
|
20 166,
-
|
(12,0%)
|
emeryci
|
35 145,
-
|
(21,0%)
|
demeryci
|
7 400,
-
|
(4,2%)
|
Razem
|
166 447,
-
|
(100,0%)
|
Poza budżetem kurii znajdowały się sumy przeznaczone na wypłatę „kompetencji"
dla duchowieństwa oraz zobowiązania rządu wynikające z prawa patronatu.
Przejmując zobowiązania państw zaborczych w stosunku do Kościoła i duchowieństwa
katolickiego rząd obciążył skarb państwa wypłatami dotacji, nie badając
rzeczywistych potrzeb diecezji. Po 1920 r. na skutek nasilającej się inflacji
dotacje odgrywały w budżetach diecezji coraz mniejszą rolę i dopiero po reformie
walutowej można ustalić rzeczywistą wartość sum wypłacanych Kościołowi i duchowieństwu katolickiemu. Przyjęte zobowiązania państw zaborczych
przedstawiały się następująco:
zabór austriacki
|
6,5 mln koron
|
-
|
6,83 mln zł
|
zabór pruski i Górny Śląsk
|
0,75 mln marek
|
-
|
0,93 mln zł
|
zabór rosyjski
|
1,5 mln rubli
|
-
|
3,23 mln zł
|
Razem
|
|
-
|
11,00 mln zł
|
W ustawie budżetowej na 1924 r. przewidywano na zaspokojenie potrzeb związków
wyznaniowych sumę 11,9 mln zł, z czego wyznanie katolickie miało otrzymać 11,4
mln zł.
[ 23 ] Ostatecznie, według zamknięcia rachunków, wypłacono duchowieństwu i Kościołowi
katolickiemu 11,76 mln zł [ 24 ],
czyli sumę zbliżoną do moich obliczeń wysokości dotacji państw zaborczych. Nie
były to jednak sumy ostateczne. W związku z autonomią samorządu województwa
śląskiego Sejm Śląski w swoim budżecie przewidywał wydatki również na Kościół
katolicki. W 1924 r. wydatkowano na ten cel około 1 mln zł,
[ 25 ] czyli łącznie Kościół i duchowieństwo katolickie otrzymywał w Polsce dotację w wysokości około 13 mln zł. Wysokość tej sumy wynikająca w przybliżeniu z przejęcia wypłat dokonywanych przez państwa zaborcze nie była przez episkopat
kwestionowana. Mogło to wynikać z tego, że z innych wyliczeń otrzymamy podobną
sumę zobowiązań państwa. Ogólnie przyjmowano, iż państwo wypłacało dotację m.in.
jako zadośćuczynienie z tytułu dóbr ziemskich skonfiskowanych przez zaborców a przejętych przez Skarb Państwa. Oficjalnie rząd uznawał, że przejął około
200 000 ha.
[ 26 ] Jeśli przyjmiemy, że dochód netto z 1 ha wynosił 50 zł
[ 27 ]
to wówczas okaże się, że rząd winien był wypłacać Kościołowi ok. 10 mln zł.
Można także obliczyć należność wynikającą z innego rachunku. Przyjmując
szacunkową wartość gruntów znajdujących się w rękach państwa na ok. 340 mln zł
[ 28 ]
to okazuje się, że czysty dochód, obliczany zazwyczaj na 4% od kapitału, dawałby
ok. 13, 5 mln zł.
C) SKUTKI FINANSOWE KONKORDATU
Finansowanie Kościoła katolickiego przez państwa było regulowane w konkordatach w różny sposób. Najczęściej państwa zobowiązywały się tylko do kontynuowania
dotychczasowej praktyki w wypłacaniu dotacji, którą przekazywano Kościołowi w zryczałtowanej sumie. W konkordatach nie wpisywano wysokości tego zobowiązania.
Tę drogę regulacji przyjęły: Austria (art. 6 i 15), Jugosławia (art. 18), Litwa
(art. 23-24), Rumunia (art. 12-13 i 20) i Włochy (art. 17-18, 23, 25, 27, 29a,g,
30). Łotwa zobowiązała się płacić uposażenie arcybiskupowi, biskupom i członkom
kapituł w wysokości odpowiedniej do potrzeb ich stanu. [ 29 ]
Modyfikacją tego typu porozumień były zawierane już po 1939 r. układy z Hiszpanią i Portugalią. Hiszpania w układzie z 16 VII 1946 r. (art. 9)
zobowiązywała się do zachowania w rękach Kościoła wszystkich beneficjów, w układzie z 8 XII 1946 r. szczegółowo uregulowała wysokość uposażenia profesorów
seminariów i uniwersytetów, a w konkordacie z 27 VIII 1956 r. podtrzymała swoje
uprzednie decyzje (art. 9, 11, 19, 30).
Portugalia wprawdzie w konkordacie z 1940 r. zobowiązała się tylko ogólnie do
dotowania Kościoła (art. 21 i 27), co szczególnie dobitnie podkreślono w układzie w sprawie misji (porozumienie z 7 V 1940 r., art. 9-10), ale były to
zapewne zobowiązania wynikające z prawa patronatu. Wskazuje na to porozumienie z 1950 r., gdy po zniesieniu patronatu na niektórych terytoriach, Portugalia
została zwolniona od finansowania tam Kościoła (art. 8).
W inny sposób rozwiązano zasady finansowania Kościoła w konkordatach z krajami
niemieckimi. W konkordacie z hitlerowską Rzeszą poręczano jedynie zawarcie
odrębnego układu, jeżeli położenie materialne Kościoła nie zostało uprzednio
uregulowane w porozumieniach z poszczególnymi krajami (art. 18). Kraje
niemieckie zobowiązywały się do świadczeń na rzecz Kościoła katolickiego w ściśle określonej wysokości. W Anhalt płacono gminie katolickiej w Dessau 948 mk
rocznie, natomiast kwartalnie gminom: w Bernburg 282 mk, w Köthen 180 i w Zerbst
327 mk. Pieniądze były przeznaczone na utrzymanie proboszczów.
[ 30 ] W Badenii zobowiązano się do wypłacania rocznej dotacji w wysokości 356 tys. mk i do budowania kościołów.
[ 31 ] Prusy wypłacały rocznie 2,8 mln mk. [ 32 ]
1 2 3 4 5 Dalej..
Przypisy: [ 17 ] AAN, MWRiOP, 281, k. 7a i 7b-13
- informacja z preliminarza budżetowego MWRiOP na 1919 r. dotycząca
budżetu z r. 1913/1914. [ 18 ] Minister WRiOP przedstawiając
sejmowi projekt ustawy o materialnym położeniu duchowieństwa
katolickiego, według redakcji z 3-4 VI 1919 r. oświadczył, że rząd
rosyjski dawał do dyspozycji episkopatu 800 000 rubli rocznie (AAN,
MWRiOP, 491, k. 152). Z powołanego w poprzednim przypisie preliminarza
wynika, że na płace przeznaczono 865 950 rubli i na seminaria 685 185
rubli. [ 19 ] AAN, MWRiOP, 281, k. 7a i 7b,
25-26. Kurs marki polskiej, której emisję podjęły niemieckie władze
okupacyjne na terenie b. Królestwa Polskiego, wynosił 11 XI 1918 r. 8
mkp. za 1 dolara, a 31 XII 1919 r. 9 : 1. W czerwcu 1919 r. kurs wynosił
18 : 1 (Z. Landau, J. Tomaszewski,
Gospodarka Polski, s. 280,
tabl. 75). [ 20 ] AAN, MWRiOP, 297, Sumariusz
wydatków. [ 21 ] AAPoznań, KA 15961, odpis pisma
Ministerstwa b. Dzielnicy Pruskiej do Ministerstwa WRiOP z 23 III 1922
r. [ 22 ] AAPoznań, KA 14927, odpis
preliminarza. [ 24 ] AAN, MWRiOP, 493, s. 64. [ 25 ] Druk I Sejmu Śląskiego nr 522,
cyt. Za B. Reiner, Wyznania,
s. 220-221, przypis 86. B. Reiner podaje sumę wydatków na wyznania
1 114 944 zł, ale Kościół katolicki otrzymywał prawie 96% całej sumy. [ 26 ] Biskupi twierdzili, iż nie
odzyskali po wyzwoleniu 384 020 ha gruntów, ale do tego obszaru
zaliczali też grunty sporne, m.in. pounickie. [ 27 ] Tę wysokość dochodu przyjęto w
konkordacie. [ 28 ] 1 ha ziemi żytnio-ziemniaczanej
kosztował w Polsce średnio 1700 zł w 1928 r. [ 29 ] W dodatkowej deklaracji do
konkordatu, zob. T. Włodarczyk,
Konkordaty, s. 211. [ 30 ] Porozumienie z 4 I 1932 r. [ 31 ] Konkordat z 1932 r. art. 6 i
protokół końcowy. [ 32 ] Konkordat z 1929 r. art. 4.
Nadrenia-Westfalia zawarła w 1956 r. układ z Watykanem tylko w sprawie
dotacji dla biskupstwa w Essen przeznaczając roczną dotację 178 200 mk
na wydatki osobowe i 80 300 mk na wydatki rzeczowe. « Uposażenie Kościoła w XX-leciu (Publikacja: 16-09-2010 )
Jerzy Wisłocki![](/img/pub/139156001201993613.jpg) Ur. 1928, zm. 2008. W latach 1944-1945 działał w Armii Krajowej. W czerwcu 1956 aresztowany i przetrzymywany w Urzędzie Bezpieczeństwa. W 1948 ukończył szkołę średnią w Przemyślu. W 1952 ukończył studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Poznańskiego. W 1963 - doktorat nauk prawnych na podstawie rozprawy o rzemieślniczych cechach poznańskich w okresie przed wojnami szwedzkimi. Od 1978 jest doktorem habilitowanym, od 1983 profesorem nauk humanistycznych, a od 1995 - profesorem zwyczajnym. Od 1953 pracował w Archiwum Państwowym w Poznaniu na stanowisku kierownika pracowni mikrofilmowej. Później - od roku 1956 aż do 1988 - był pracownikiem naukowym Wydziału Prawa Uniwersytetu Poznańskiego, gdzie wypromował 250 magistrów i 12 doktorów. W 1982 został dyrektorem Biblioteki Kórnickiej PAN. Od 1987 kierował Zakładem Badań Narodowościowych PAN, w którym utworzył czasopismo "Sprawy Narodowościowe. Seria Nowa". W latach 1955-1992 był członkiem władz poznańskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego, a od 1972 do 1985 - głównym redaktorem wydawnictw Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Liczba tekstów na portalu: 10 Pokaż inne teksty autora Najnowszy tekst autora: Konkordat polski z 1925 roku. Zagadnienia prawno-polityczne | Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 607 |
![](http://i.racjonalista.pl/ai/grpr.gif) |