|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Prawo » Prawo wyznaniowe » Polskie konkordaty » Konkordat z 1993 » Prace nad konkordatem » Analizy i oceny prawne
Synopsis uwag i zastrzeżeń wobec tekstu Konkordatu [3] Autor tekstu: Marek Pernal
Artykuł 8
1. Rzeczpospolita Polska zapewnia Kościołowi katolickiemu wolność
sprawowania kultu zgodnie z artykułem 5.
2. Organizowanie kultu publicznego należy do władzy kościelnej zgodnie z przepisami prawa kanonicznego z zachowaniem odpowiednich przepisów prawa
polskiego.
3. Miejscom przeznaczonym przez właściwą władzę kościelną do sprawowania
kultu i grzebania zmarłych Państwo gwarantuje w tym celu nienaruszalność. Z ważnych powodów i za zgodą kompetentnej władzy kościelnej można przeznaczyć
te miejsca na inny użytek. Niniejszy przepis nie ogranicza stosowania prawa
polskiego w przypadkach wywłaszczenia z zachowaniem standardów prawa międzynarodowego.
4. Sprawowanie kultu publicznego w miejscach innych niż określone w ustępie 3 nie wymaga zezwolenia władz państwowych, chyba że odpowiednie
przepisy prawa polskiego stanowią inaczej, w szczególności ze względu na
bezpieczeństwo i porządek publiczny.
5. Władza publiczna może podjąć niezbędne działania w miejscach
określonych w ustępie 3 także bez uprzedniego powiadamiania władzy kościelnej,
jeśli jest to konieczne dla ochrony życia, zdrowia lub mienia. Stan obecny:
Ustawa z 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych stwierdza w art. 6: "2. Jeżeli teren cmentarny stanowi lub stanowił uprzednio własność
Kościoła Katolickiego lub innego kościoła albo związku wyznaniowego, wydanie
decyzji o użyciu terenu cmentarnego na inny cel wymaga zgody właściwej
władzy tego kościoła lub związku wyznaniowego.
(...)
5. W przypadkach uzasadnionych szczególnymi celami publicznymi właściwy
ze względu na miejsce terenu organ może wystąpić do Ministra Gospodarki
Przestrzennej i Budownictwa o zwolnienie z wymogu uzyskania zgody, o której
mowa w ust. 2" oraz w art. 8 ust. 2
„W miejscowościach, w których nie ma cmentarzy komunalnych,
zarząd cmentarza wyznaniowego umożliwia pochowanie na tym cmentarzu, na
równych prawach, zwłok osób zmarłych, które nie należą do danego wyznania".
Ustawa z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP stwierdza w art. 45 ust. 3, iż „w miejscowościach, gdzie nie ma cmentarzy
komunalnych, zarządy cmentarzy umożliwiają pochowanie na cmentarzach, o których mowa w ust. 1, na równych prawach także innych zmarłych". Ustawa z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego stwierdza w art. 15 ust. 2: „Publiczne sprawowanie kultu nie wymaga zawiadomienia,
jeżeli odbywa się: 1. w kościołach, kaplicach, budynkach kościelnych i na gruntach kościelnych oraz w innych pomieszczeniach służących katechizacji
lub organizacjom kościelnym, 2. w innych miejscach, z wyłączeniem dróg i placów publicznych, oraz pomieszczeń użyteczności publicznej; publiczne
sprawowanie kultu na drogach, placach publicznych oraz pomieszczeniach
użyteczności publicznej podlega uzgodnieniu z właściwym organem sprawującym
zarząd lub upoważnionym do dysponowania nimi".
Uwagi:
Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego przewiduje, że na
cmentarzach parafialnych mogą być grzebani „na równych prawach" także zmarli
nie będący katolikami. Tymczasem konkordatowy przepis art. 8 ust. 3 może
spowodować, iż rządca cmentarza powołując się na zasadę nienaruszalności
cmentarza, odmówi pochówku. „Brak w konkordacie wyraźnej wykładni pojęcia
"nienaruszalności" może być w przyszłości przyczyną gorszących sporów".
(2) Interpretacja taka wyraźnie odbiega od intencji autorów konkordatu,
którzy z pełną świadomością odnosili pojęcie „nienaruszalności cmentarza"
wyłącznie do gwarancji, że zachowany zostanie sepulkralny charakter nekropolii
(to znaczy grobowy, nagrobkowy, cmentarny [łac. Sepulcralis]). Kwestia
ta została podniesiona podczas obrad Rady Ministrów w dn. 1 czerwca 1993
r. W sprawozdaniu przedstawionym Radzie Ministrów stosownie do protokołu
ustaleń posiedzenia RM z 1 czerwca 1993 r. Minister Spraw Zagranicznych
wyjaśnił, iż delegacja rządowa zakomunikowała Stolicy Apostolskiej stanowisko
strony polskiej podkreślające, że „zasada nienaruszalności cmentarza nie
może być rozumiana jako prawo do odmowy pochowania osoby niewierzącej".
Sprawozdanie stwierdza zarazem, iż „materia ta jest jasno uregulowana w prawie polskim i jako szczegółowa nie powinna być poruszona w konkordacie".
Wobec ogólnikowego zapisu ust. 4 „otwiera się pole do konfliktu z Watykanem na tle interpretacji, czy konkretny przepis prawa polskiego
jest niezbędny z wymienionych w konkordacie przyczyn". (4)
"Odpowiednie przepisy prawa polskiego" to m.in. szczegółowe postanowienia
ustawy z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego.
Ust. 4 nie zawiera „niezbędnego ograniczenia możliwości sprawowania
kultu publicznego ze względu na poszanowanie uczuć religijnych oraz wolność
sumienia i wyznania niekatolików". (7)
Gwarancje w tej mierze zawierają zarówno przepisy Konstytucji oraz
ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, jak i stosowny fragment
preambuły konkordatu.
Artykuł 9
1. Wolne od pracy są niedziele i następujące dni świąteczne:
1) 1 stycznia — uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki Maryi (dzień
Nowego Roku),
2) drugi dzień Wielkanocy,
3) dzień Bożego Ciała,
4) 15 sierpnia — uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny,
5) 1 listopada — dzień Wszystkich Świętych,
6) 25 grudnia — pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
7) 26 grudnia — drugi dzień Bożego Narodzenia,
2. Rozszerzenie powyższego wykazu może nastąpić po porozumieniu
Układających się Stron.
Stan obecny: Identyczny wykaz dni świątecznych znajduje się w art.
17 ust. 1 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego z 1989 r.
Uwagi:
"Art. 9 konkordatu wyklucza możliwość zniesienia w drodze ustawy wymienionych w nim świąt katolickich". Tymczasem „prawo polskie nie zna postanowień
wykluczających możliwość zmiany jakiejś ustawy". (3) Na tym polega walor
układu dwustronnego, że przesądzonych w nim kwestii szczegółowych żaden z partnerów nie może zmienić aktem jednostronnym, np. ustawą.
Artykuł 10
1. Od chwili zawarcia małżeństwo kanoniczne wywiera takie skutki,
jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa zgodnie z prawem polskim, jeżeli:
1) między nupturientami nie istnieją przeszkody wynikające z prawa
polskiego,
2) złożą oni przy zawieraniu małżeństwa zgodne oświadczenie woli
dotyczące wywarcia takich skutków i
3) zawarcie małżeństwa zostało wpisane w aktach stanu cywilnego
na wniosek przekazany Urzędowi Stanu Cywilnego w terminie pięciu dni od
zawarcia małżeństwa; termin ten ulega przedłużeniu, jeżeli nie został dotrzymany z powodu siły wyższej, do czasu ustania tej przyczyny.
2. Przygotowanie do zawarcia małżeństwa kanonicznego obejmuje pouczenie
nupturientów o nierozerwalności małżeństwa kanonicznego oraz o przepisach
prawa polskiego dotyczących skutków małżeństwa.
3. Orzekanie o ważności małżeństwa kanonicznego, a także w innych
sprawach małżeńskich przewidzianych w prawie kanonicznym, należy do wyłącznej
kompetencji władzy kościelnej.
4. Orzekanie w sprawach małżeńskich w zakresie skutków określonych w prawie polskim należy do wyłącznej kompetencji sądów państwowych.
5. Kwestia powiadamiania o orzeczeniach wskazanych w ustępach 3 i 4 może być przedmiotem postępowania określonego w artykule 27.
6. Celem wprowadzenia w życie niniejszego artykułu dokonane zostaną
konieczne zmiany w prawie polskim.
Stan obecny:
Małżeństwa kanoniczne nie wywołują skutków przewidzianych w prawie
polskim. Od chwili wejścia w życie ustawy z 17 maja 1989 r. o stosunku
Państwa do Kościoła Katolickiego nie obowiązuje już dawny przepis prawa o aktach stanu cywilnego, który zabraniał duchownemu udzielania nupturientom
ślubu kanonicznego przed zawarciem przez nich związku małżeńskiego w USC.
Uwagi:
"Konkordat nie wyjaśnia fundamentalnej kwestii, czy w przypadku
rozwiązania małżeństwa kanonicznego przez władzę kościelną sąd polski musi,
czy też tylko może orzec rozwód". (3) (4)
Rozwód jest oczywiście skutkiem określonym wyłącznie w prawie polskim,
przeto orzekanie o rozwodzie leży — zgodnie z ust. 4 — w wyłącznej kompetencji
sądów państwowych. Wcześniejsze orzeczenie o unieważnieniu (nie: rozwiązaniu)
małżeństwa kanonicznego przez władzę kościelną może być traktowane przez
sąd wyłącznie jako jeden z dowodów w sprawie. Należy zwrócić uwagę, że
ust. 5 dopiero przewiduje ewentualne („może być") nowe ustalenia dotyczące
współpracy sądów, ograniczone jednak wyłącznie do kwestii powiadamiania o orzeczeniach. Warto także podkreślić, że konkordat polski chroni świecki
charakter państwa dużo skuteczniej niż konkordat włoski z 1984 r., który
nakłada na sądy państwowe obowiązek uwzględniania orzeczeń sądu kościelnego.
Jeśli związek kanoniczny nie zostanie wpisany do akt stanu cywilnego
to przez władze państwowe będzie traktowany jako konkubinat. Można przyjąć,
że osoby (osoba) pozostające w takim związku będą mogły doprowadzić do
zawarcia innego związku kanonicznego w innym kościele (po konwersji na
inne wyznanie) lub do zawarcia z innym partnerem ślubu cywilnego. „Jest
to otwarcie drogi do faktycznej choć nie prawnej bigamii". (2)
Sytuacja umożliwiająca „faktyczną bigamię" istnieje już
od roku 1989, tzn. od momentu zniesienia wymogu, by ślub „kościelny" bezwarunkowo
poprzedzony był ślubem „cywilnym". Małżeństwa wyłącznie kanoniczne są więc
faktem, rodzą się w nich dzieci, powstają związki majątkowe itd. Konkordat
nie stwarza zatem dla zasad życia społecznego i porządku prawnego żadnych
nowych zagrożeń; przeciwnie — pozwala uregulować legalny status tych przyszłych
par, które spełniając wszystkie przewidziane prawem polskim warunki, pragną
uczestniczyć jedynie w jednej, religijnej ceremonii zaślubin. "Generalnie
przepisy konkordatu dotyczące zawarcia małżeństwa cywilnego cechuje niejasność i nieprecyzyjność sformułowań, luki i niedopowiedzenia, które mogą powodować
rozbieżności interpretacyjne i powodować konflikty między duchownym, małżonkami i urzędnikiem stanu cywilnego (...). Nie wiadomo kto ma być autorem wniosku,
duchowny czy małżonkowie oraz jaka ma być jego treść. (...) Konkordat polski
nie przewiduje w ogóle sporządzania aktu zawarcia małżeństwa cywilnego. W konsekwencji nie wiadomo co ma być dowodem zawarcia małżeństwa cywilnego".
(1)
Konkordat celowo formułuje jedynie generalne zasady i warunki uzyskiwania przez małżeństwo kanoniczne skutków określonych w prawie
polskim. Szczegółowe wymogi związane z procedurą składania i formy oświadczeń,
sporządzania aktu małżeństwa itp. określi — zgodnie z dyspozycją ust. 6 — prawo polskie. Z punktu widzenia interesu społecznego jest chyba lepiej,
że kwestię tak istotną rozstrzygnie parlament, nie zaś dwie delegacje.
Należy zwrócić uwagę, iż konkordat polski, w przeciwieństwie do konkordatu
włoskiego, nie nakłada na duchownego obowiązków urzędnika stanu cywilnego.
"W konkordacie brak jest ustaleń (...) co się stanie,
jeśli nie zostanie dotrzymany termin 5 dni". (2)
Termin 5-dniowy jest terminem prekluzyjnym prawa materialnego
który biegnie bezwzględnie, tzn. nie może być przywrócony ani nie ulega
przerwie. Jeśli nie zostanie on zachowany — prawo domagania się wpisu zawarcia
małżeństwa kanonicznego do aktów stanu cywilnego wygaśnie. Nupturientom
pozostaje jednak — w każdej sytuacji — możliwość zawarcia małżeństwa przed
kierownikiem USC.
Konkordat nie wskazuje kto, kiedy i w jaki sposób
stwierdza, że nie ma przeszkód określonych przez prawo cywilne by małżeństwo
kanoniczne wywołało skutki cywilne. „Jest to wyraźne przeoczenie, które
może powodować ujemne konsekwencje dla nupturientów". (1)
Warunkiem wywołania skutków cywilnych jest dokonanie
wpisu do akt stanu cywilnego, oceny dokumentów złożonych przez nupturientów
będzie więc dokonywał urzędnik USC.
Postanowienie, że celem wprowadzenia w życie art.
10 dokonane zostaną konieczne zmiany w prawie polskim jest „zbyt daleko
idącym ustępstwem wobec rzymskich negocjatorów". (2)
Zarzut niezrozumiały — fakt, iż o szczegółowych wymogach i procedurze zdecyduje polski organ ustawodawczy jest chyba raczej dowodem
znaczenia, jakie polscy negocjatorzy przypisywali tej kwestii, nie zaś
wyrazem ich uległości.
Artykuł 11
Układające się strony deklarują wolę współdziałania na rzecz obrony i poszanowania instytucji małżeństwa i rodziny, będących fundamentem społeczeństwa.
Podkreślają one wartość rodziny, przy czym Stolica Apostolska, ze swej
strony, potwierdza naukę katolicką o godności i nierozerwalności małżeństwa.
Uwagi:
W konkordacie „zabrakło ze strony państwa potwierdzenia obowiązującego
ustawodawstwa, które przewiduje możliwość rozwiązania węzła małżeńskiego".
(2)
1 2 3 4 5 6 Dalej..
« Analizy i oceny prawne (Publikacja: 16-11-2003 )
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 2928 |
|