|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Światopogląd » Racjonalizm
Współczesny racjonalizm [3] Autor tekstu: Mariusz Agnosiewicz
Na marginesie warto wspomnieć o interesującym sporze wśród
świeckich humanistów na tle uznania, czy humanizm ten jest jedną z form
religii. Wielu humanistów, mając skojarzenia religii z jakimś systemem
dogmatycznym a nie ze sposobem przeżywania własnego światopoglądu i elementem uczuciowym z tym się wiążącym — zdecydowanie odrzuca takie porównania,
jako obraźliwe i skandaliczne. Inni uważają takie odniesienia za uprawione,
wskazują ponadto na szereg korzyści społecznych wiążących się z taką
kwalifikacją. Pozwala to wszakże na zrównanie w prawach ze związkami
wyznaniowymi bez konieczności tworzenia odrębnej kategorii „stowarzyszenia
światopoglądowego" lub „filozoficznego". Pierwsi mają szczególną skłonność
do tropienia zabobonów i szarlatanerii (np. Council for Secular Humanism),
drudzy mają bardziej rozwinięte usługi świeckich ceremonii tzw. rytów przejścia,
jak narodziny dziecka, małżeństwo, pogrzeb, a w niektórych krajach, zwłaszcza
skandynawskich, jeszcze tzw. świeckie konfirmacje (np. American
Humanist Association). Zrównanie w prawach ze związkami wyznaniowymi może
niezwykle wzmacniać społeczność humanistyczną. Przykładem tego zwłaszcza
Norweskie Stowarzyszenie Humanistyczne obchodzące w tym roku 50 lat istnienia.
Założone w 1956, przez pierwsze ćwierćwiecze swego istnienia nie wyróżniało
się liczbą członków — średniorocznie zyskiwało ok. 200 członków.
Radykalna cezura w historii organizacji nastąpiła z chwilą zrównania w prawach (np. w zakresie subwencjonowania publicznego) ze wspólnotami
religijnymi (rok 1981), odtąd średniorocznie liczba członków zwiększała się o ok. 2,5 tys. Dziś stowarzyszenie liczy ok. 68 tys. członków, jest największym
stowarzyszeniem humanistycznym na świecie (w stosunku do liczby mieszkańców)
oraz drugim co do wielkości w Norwegii stowarzyszeniem światopoglądowym po państwowym
kościele. Czyż to nie paradoks, iż najmocniejsza społecznie organizacja
niewierzących jest w państwie wyznaniowym? Racjonalizm a patriotyzm i historia
Polska ocena polskiej historii oraz patriotyzmu silnie jest
przesycona perspektywą romantyzmu. Ocena taka prowadzi do gloryfikacji zrywów,
powstań, walki, martyrologii, nierzadko łączy się z tendencjami
mesjanistycznymi. Z drugiej strony deprecjonuje się wątki
pragmatyczno-realistyczne tejże historii i podejścia do patriotyzmu. Tymczasem
taka optyka jest zupełnie sprzeczna z postawą racjonalistyczną, która
postrzega romantyzm jako największe fatum naszego narodu. Romantyzm, który
rozniecił w Polakach kult zrywu i niechęć do rozumnej i realistycznej oceny
warunków, jest z natury antyracjonalistyczny. Kiedy mówi się w Polsce, że
należy uczyć patriotyzmu, to na ogół ma się na myśli zwiększenie liczby
godzin historii ojczystej oraz większą pompę ceremonii i świąt narodowych. Z punktu widzenia racjonalisty spora część polskiej historii jest
antypatriotyczna i demoralizująca — od demokracji szlacheckiej poczynając na
powstaniach kończąc. Bogoojczyźniany patriotyzm wyrażający się w hasłach
„Bóg — Honor — Ojczyzna" racjonalista zastąpiłby hasłem: „Edukacja — Praca — Rozwój". Racjonalistyczny model patriotyzmu ma charakter
dynamiczny, zasadza się na zwiększaniu potencjału ludzkiego i gospodarczego
kraju, a nie na rozpamiętywaniu „heroicznego" osłabiania tego potencjału.
Polskimi bohaterami narodowymi XIX w. powinni być nie dzielni powstańcy, lecz
Stanisław Staszic, wybitny organizator polskiej edukacji, nauki, przemysłu i rolnictwa, Franciszek Ksawery
Drucki-Lubecki, minister skarbu Królestwa
Polskiego i świetny organizator finansów i gospodarki, czy Aleksander
Wielopolski, pragmatyczny reformator polski. Tymczasem u nas o wiele bardziej
pamięta się o tych, którzy efektownie zginęli, a nie o tych, którzy żmudną
pracą organiczną zwiększali potencjał narodowy. Tacy twórcy jak Mickiewicz, Słowacki czy Sienkiewicz w ogóle
nie nadają się na lekturę dla młodzieży ani na wychowanie patriotyczne.
Nadają się natomiast Krasicki, Kostka-Potocki, Prus czy
Boy-Żeleński.
Trafnie podsumował to Aleksander Bocheński w książce Rzecz o psychice
narodu polskiego (1986): „Staszica i Lubeckiego zniszczył Adam
Mickiewicz, a potem Słowacki i cała wielka fala romantyzmu, nakazująca być
'rozumnym szałem', cierpieć i deklamować, patrzeć raczej w serce niż w
'mędrca szkiełko i oko'. Pozytywistów, jak Kronenberg, Szczepanowski i Dmowski, przewróciła i zniszczyła jedna jedyna książka, co prawda
mistrzowsko napisana, Trylogia Sienkiewicza, a potem dzieła irracjonalizacji
dokończyło wychowanie narodowe narzucone przez Piłsudskiego i przez całe
szkolnictwo polskie w latach 1921-1939". Ruch racjonalistyczny
Jest to ruch społeczny istniejący w wielu krajach,
skupiający ludzi o przekonaniach racjonalistycznych zainteresowanych
krzewieniem racjonalizmu w społeczeństwie. Sięga swymi korzeniami epoki Oświecenia,
jego znaczący i organizacyjny rozwój przypadł jednak na wiek XX, kiedy
procesy laicyzacji przybrały skalę społeczną i wyszły poza salony i grona
intelektualistów i filozofów. W sferze przekonań politycznych, racjonaliści sympatyzują
na ogół z kręgami liberalnymi i lewicowymi, są także zwolennikami neutralności
światopoglądowej państwa.
Świat
Ruch racjonalistyczny ma szczególnie długą tradycję w Wielkiej Brytanii i USA, bardzo silny jest również w Indiach. Współcześnie
do najbardziej znanych osób głoszących racjonalizm zaliczają się: Richard
Dawkins (UK), Paul Kurtz (USA),
James Randi (USA),
Sanal Edamaruku (Indie),
Prabir Ghosh (Indie), Basava Premanand (Indie). Organizacje racjonalistów
[ 2 ]: Europa:
Australia:
- New Zeland
Association of Rationalists and Humanists (istnieje od 1927)
- Rationalist
Society of Australia (istnieje od 1926)
Ameryka:
- Center for Inquiry Transnational — federacja
organizacji racjonalistycznych, powstała w 1991 w USA, ma obecnie oddziały w wielu innych
krajach, skupia:
- Committee for
the Scientific Investigation of Claims of the Paranormal (CSICOP, 1976)
- Council for
Secular Humanism (CSH, 1980)
- The Commission
for Scientific Medicine and Mental Health (CSMMH, 2003)
- The Fellowship
of Reason (Atlanta, USA)
- Mexican Ethical
Rationalist Association (1991)
- Rationalist
Associates (USA)
Indie:
W Indiach istnieje kilkadziesiąt organizacji
racjonalistycznych, większość skupiona jest w Indyjskiej Federacji
Stowarzyszeń Racjonalistycznych (FIRA), która z kolei jest afiliowana w Międzynarodowej
Unii Humanistyczno-Etycznej (IHEU). Najważniejsze indyjskie organizacje racjonalistyczne:
- Rationalist
International (istnieje od 1995)
- Indian
Rationalist Association, New Delhi, istnieje od 1949
- Rationalist
Association Of India
- Dakshina Kannada Rationalist Association, Mangalore, Karnataka, istnieje
od 1976
- Tarksheel
Society (Rationalist Society), Pendżab, istnieje od 1984
- Science and
Rationalists' Association of India, Kalkuta, istnieje od 1985
- Bihar Buddhiwadi Samaj (Bihar Rationalist Society), Patna, Bihar,
istnieje od 1985
- Ananthapur
Rationalist Association, Ananthapur, Andhra Pradesh
- AT Kovoor
Memorial Trust, Kozhikode, Kerala
- Dravidar Kazhagam, Tamil Nadu
- Goa Science
Forum
- Hyderabad
Rationalist Forum, Hyderabad, Andhra Pradesh
- Indian CSICOP, Podannur, Tamil Nadu
- Kerala
Yukthivadi Sangham, Kerala
- Tamil Nadu Rationalist Forum
Afryka:
Polska
W II RP polskie środowisko racjonalistów skupione było
od 1930 wokół Warszawskiego Koła Intelektualistów (wzorowanego na
francuskiej Unii Racjonalistycznej) oraz miesięcznika
"Racjonalista". Aktualnie polscy racjonaliści skupieni są wokół istniejącego
od 2000 portalu Racjonalista.pl oraz powołanego w 2005 Polskiego Stowarzyszenia
Racjonalistów. * Literatura uzupełniająca:
- W. Anioł, Ciężkie czasy dla rozumu, Warszawa 1988
- J. Wehler, Zarys racjonalnego obrazu świata,
Warszawa 1998
- A. Wasilewski, Oszołomstwo i realizm, Warszawa 1995
- P. Rossi, Zatonięcia bez świadka. Idea postępu, Warszawa
1998
1 2 3
Przypisy: « Racjonalizm (Publikacja: 17-09-2006 Ostatnia zmiana: 18-09-2006)
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 5034 |
|