|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Kultura » Etnologia
Kobieta w kulturze typu ludowego [3] Autor tekstu: Katarzyna Płóciennik
Dla
religijności typu ludowego charakterystyczny jest mistycyzm. Według autorki
tekstu Mistyka typu ludowego… , jest on czymś powszechnym, bo doświadczenie
mistyczne organizuje życie mieszkańców wsi, ponieważ obecne jest i ujawnia
się w wielu jego aspektach. Kobiety, które doświadczeniami mistycznymi nie
mogą się poszczycić, czują się pominięte. [ 41 ] Nie można
ukryć faktu, że „przedwojenne
pokolenia chłopów uważały ziemię i pracę na roli za najwyższą wartość.
Postawa taka, wynikająca ze struktury ekonomicznej wsi polskiej, wyznaczała
dokładnie rolę kobiety. Podporządkowując ją bezwzględnie "reżimowi
gospodarki", czyniąc z niej element produkcji". [ 42 ] To
właśnie dla tych kobiet partnerką w codziennym życiu staje się Maria -
Matka Boga. Jest ich duchową
przewodniczką, opiekunką i przyjaciółką. M. Bierca pisze, że Maryja
„przyczynia się do pogłębienia ich wiary, (...) pomaga wyznawczyniom odnaleźć
się w świecie, zadbać o otaczającą je rzeczywistość. Ta solidarność z Matką Bożą to przejaw budowania feminizmu wokół pobożności maryjnej".
[ 43 ]
Jeżeli
pojawiają się feministyczne nastroje, rośnie bunt. Uległe kobiety, drżące z obaw zarówno „przed bezdzietnością jak i przed brakiem męskiego
potomstwa" [ 44 ] zaczynają
zmieniać się w kobiety pełne energii i obdarzone dużym temperamentem. Charewiczowa pisze, że obok „cichych i łagodnych
trusi" w dawnej Polsce wiele było kobiet, które jeździły na koniach po męsku,
piły po męsku i nie cofały się przed zabijaniem ludzi własną ręką.
[ 45 ]
Dla kultury typu ludowego
charakterystyczny jest także obraz zielarki, wiedźmy i czarownicy. „(...) pierwsze próby poznania
przyrody (...) idące głównie w kierunku zielarstwa, ściągały na kobietę
zarzut czarownictwa, łączności ze złem duchem i wykorzystywanie wiedzy
leczniczej na niekorzyść bliźnich. Czarownica, wieszczyca, striga, hexa ( z niem. Die Hexe — czarownica — przyp. K.P), to we wszystkich wyznaniach i światopoglądach
przede wszystkim kobieta". [ 46 ]
Dość
ciekawy obraz kobiety w kulturze ludowej wyłania się z ludowych anegdot i opowiadań. Tego rodzaju źródła bywają niekiedy jak najbliższe prawdy. W tym momencie posłużę się dość interesującym cytatem: „ Możemy sadzić,
że według ludowej tradycji złość i kłótliwość leżały w kobiecej
naturze, bowiem w analizowanych tekstach (są to opowiadania komiczne — przyp.
K.P.) małżeńskie scysje rzadko mają tak konkretną motywację (...) na ogół
żony wymyślają (a także biją!) bez przyczyny lub też dlatego, że mąż
jest: stary, brzydki, chorowity, leniwy i chciałyby zamienić go na kogoś
bardziej im odpowiadającego. (...) Niewiasty są równie złośliwe, co
niewierne i wiarołomne. W humoreskach zdradzają swoich mężów z parobkami,
księżmi, organistami, panami, sąsiadami. Robią to przy tym tak sprytnie, że
mężowie niczego nie podejrzewają i jeśli w ogóle dowiadują się o swym
"rywalu", to jedynie przypadkiem. (...) Kłamstwem są też kobiece
zapewnienia o miłości. Możemy się o tym przekonać na podstawie anegdot, w których żona, mimo wcześniejszych próśb małżonka, wyjawia rzekomej śmierci
(...) jego kryjówkę". [ 47 ]
Oczywiście
niektóre opowiadania fałszują prawdziwy obraz kobiety. Gadulstwo kobiet i ich
kłótliwość bardzo często były ośmieszane i krytykowane. „Kobiecy upór,
kobieca wymowność, kobiece gadulstwo znajdują w przysłowiach ostre napiętnowanie:
"kobiecie sekret wierzchem głowy wyłazi", „wół rogami a baba językiem
kole". [ 48 ]
Swoje rozważania dotyczące kobiety w kulturze typu ludowego rozpoczęłam od ukazania jej ambiwalencji. Zwróciłam
uwagę na jej fizyczność, z której wynika z kolei nieczystość. Z tą zaś
wiążą się ściśle określone sposoby zachowania wobec „nieczystej
kobiety". Pokazałam, jak ważna była dla ludu wiejskiego religia. Kobiety
utożsamiały się z Maryją i głównie do niej kierowały swoje modlitwy. Od
ukazania nieczystości kobiety, tabu, jakie zostało na nią nałożone, poprzez
liczne nakazy i zakazy, jakim płeć
piękna podlega doszłam do buntu i próby zmiany sytuacji społecznej i rodzinnej, w jakiej kobiety tkwiły od lat.
Jak
słusznie zauważa Aldona Ossowska „status związany z płcią ma swoje
uzasadnienie biologiczne, z którym łączy się wiele treści kulturowych i wynikających z nich obyczajów, zaleceń, oczekiwań i zakazów. Analiza
interakcji w rodzinie oraz indywidualnych sytuacji wskazuje wielokrotnie na
symetrię relacji, zwłaszcza w odniesieniu do płaszczyzny mąż — żona,
podczas gdy w społeczeństwie istniały ciągłe przesłanki asymetrii relacji
mężczyzna — kobieta. Odmienność ról społecznych, wynikająca nie tylko z przesłanek biologicznych, nie daje jednak uzasadnienia dla stopnia zróżnicowania
statusu kobiety i mężczyzny". [ 49 ]
Barbara
Tryfan kwestię kobiet i kwestię kobiecości, pojmowanej ogólnie, oddziela od
siebie w zasadniczy sposób. Tłumaczy to w następujący sposób. Pisze:
„Podczas gdy w odniesieniu do kobiet miejskich problem dotyczy emancypacji w dziedzinie równouprawnienia zawodowego i intelektualnego, dla kobiet wiejskich
oznacza jeszcze wcale nie sporadycznie walkę o przełamywanie tradycyjnych
barier uprzedzeń i norm, dążenie do wydobycia się niekiedy z feudalnych
wprost układów zależności". [ 50 ]
BIBLIOGRAFIA
- Bakke M., Ciało otwarte. Filozoficzne
reinterpretacje kulturowych wizji
cielesności,Poznań 2000
- Biegeleisen HMatka i dziecko, Lwów
- Bierca M., Mistyka typu ludowego. Kobieca pobożność
maryjna w świetle teologii feministycznej (W:) Kobiety i religie, pod red.
Katarzyny Leszczyńskiej i Agnieszki Kościeńskiej, Kraków 2006
- Bogucka M., Białogłowa w dawnej Polsce. Kobieta w społeczeństwie polskim XVI — XVIII wieku na tle porównawczym,
Warszawa 1998
- Bystrń J.S.,Słowiańskie
obrzędy rodzinne. Obrzędy związane z narodzeniem dziecka, Kraków 1935
- Charewiczowa Ł., Kobieta w dawnej Polsce. Od okresu
rozbiorów, Poznań 2002
- Ciszewski S., Ognisko, Kraków 1903
- Czarnowski S.,Kultura
religijna wiejskiego ludu polskiego (w:) Dzieła, t. 1, 1956
- Dargiewicz L., Kobieta w ludowych opowiadaniach
komicznych (w:) „Literatura ludowa", nr 6, 2002
- Ehrenreich B., Rytuały krwi. Namiętność do wojny.
Geneza i historia, Białystok 1997
- Elliade M., Traktat o historii religii,
Warszawa 1966
- Gilmore D.D., Mizoginia, czyli męska choroba,
Kraków 2003
- Kozakiewicz M.,Kobieto,
ty wieczna istoto, Warszawa 1988
- Krzywicki L., Baba jako wróżba nieszczęścia,
Wisła, 1989, t.3
- Kuchowicz Z., Postawa wobec kobiet w kulturze
szlacheckiej polskiego baroku (w:) Kobieta w kulturze i społeczeństwie, pod
red. B. Jedynak, t.1, Lublin 1990
- Michera W., Kobieta — wąż. O feminizacji zła
(w:) Kobiety i religie, pod. red. Katarzyny Leszczyńskiej i Agnieszki Kościeńskiej,
Kraków 2006
- Ossowska A., Rola małżeńska i macierzyńska
kobiety w pogladach moralistów I wieku — Diona Chryzostoma, Plutarcha i Pliniusza Młodszego, (w:) Partnerka, matka, opiekunka. Status kobiety w starożytności i średniowieczu, pod red. Juliusza Jundziłła, Bydgoszcz 1999
- Staroweyski M., Kobieta w starożytności chrześcijańskiej
(w:) Kobieta w kulturze średniowiecznej Europy, pod. Red. Antoniego Gasiora,
Poznań 1995
- Stomma L., Antropologia kultury wsi polskiej XIX
wieku, Warszawa 1986
- Tomiccy J.R., Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka, Warszawa 1985
- Tryfan B., Pozycja społeczna kobiety wiejskiej.
Studium badawcze na przykładzie rejonu płockiego, Warszawa 1968
- Zadrożyńska A., Powtarzać czas początku. O polskiej
tradycji obrzędów, cz.2, Warszawa 1988
1 2 3
Przypisy: [ 42 ] B. Tryfan, Pozycja
społeczna kobiety wiejskiej. Studium badawcze na przykładzie rejonu płockiego,
Warszawa 1968, s. 8 [ 43 ] M. Bierca, Mistyka typu ludowego..., s. 138 [ 44 ] Ł. Charewiczowa, Kobieta w dawnej Polsce, s. 34 [ 47 ] L. Dargiewicz, Kobieta w ludowych opowiadaniach
komicznych (w:) "Literatura ludowa", nr 6, 2002, s. 14 [ 48 ] Ł. Charewiczowa, Kobieta w dawnej Polsce,
s. 10 [ 49 ] A.Ossowska, Rola małżeńska i macierzyńska kobiety w poglądach moralistów I wieku — Diona Chryzostoma,
Plutarcha i Pliniusza Młodszego (w:) Partnerka, matka..., s. 130 [ 50 ] B. Tryfan, Pozycja społeczna kobiety
wiejskiej, s. 8 « Etnologia (Publikacja: 14-09-2007 )
Katarzyna PłóciennikUr. 1983. Absolwentka etnologii i antropologii kulturowej w Łodzi, a także dziennikarstwa w Radomiu. Poza tym studiuje również dziennikarstwo w Radomiu. Pracuje w lokalnym tygodniku woj. świętokrzyskiego (miasto Końskie, niedaleko Kielc). Współpracuje z pismem antropologicznym "Gadki z Chatki", z magazynem studenckim "Slajd" i pismem artystyczno-kulturalnym DEDAL w Kielcach. Mieszka w Łodzi. Jej pasją są również podróże i fotografia. Numer GG: 11480847
Liczba tekstów na portalu: 11 Pokaż inne teksty autora Najnowszy tekst autora: Sztuka szczęścia – czyli dlaczego lubimy kicz? | Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 5553 |
|