Racjonalista - Strona głównaDo treści


Fundusz Racjonalisty

Wesprzyj nas..
Zarejestrowaliśmy
199.555.635 wizyt
Ponad 1065 autorów napisało dla nas 7364 tekstów. Zajęłyby one 29017 stron A4

Wyszukaj na stronach:

Kryteria szczegółowe

Najnowsze strony..
Archiwum streszczeń..

 Czy konflikt w Gazie skończy się w 2024?
Raczej tak
Chyba tak
Nie wiem
Chyba nie
Raczej nie
  

Oddano 246 głosów.
Chcesz wiedzieć więcej?
Zamów dobrą książkę.
Propozycje Racjonalisty:
Sklepik "Racjonalisty"

Złota myśl Racjonalisty:
"Religia jest jak robaczek świętojański, potrzebuje ciemności, żeby błyszczeć"
 Kościół i Katolicyzm » Sprawy finansowe i majątkowe » Uposażenie Kościoła w XX-leciu

Zarząd majątkiem Kościoła w XX-leciu międzywojennym [3]
Autor tekstu:

Zarząd majątkiem kościołów parafialnych

Majątek kościołów parafialnych składał się z dóbr ruchomych i nieruchomych, kapitałów, funduszy i fundacji. Majątkiem tym administrował rządca kościoła, z tym że prawo kanoniczne dopuszczało możliwość powoływania rady administracyjnej, złożonej z osób duchownych lub świeckich, do współudziału w zarządzaniu majątkiem (kanony 1183 i 1521). W Polsce ustaliła się praktyka powoływania rad (lub komitetów) parafialnych spośród ludzi świeckich; przewodniczącym rady był rządca kościoła. Do obowiązków rządcy należała troska o zachowanie majątku w dobrym stanie i prowadzenie odpowiednich ksiąg. Praktyka w diecezjach była rozmaita. Lwowski synod archidiecezjalny nakazywał prowadzenie 16 różnych ksiąg, z czego 4 dotyczyły spraw majątkowych [ 13 ]; ordynariusz przemyski (obrz. łac.) wymagał prowadzenia odrębnych ksiąg rachunków: kościoła, beneficjum, fundacji pobożnych, komitetu parafialnego i funduszów nadzwyczajnych [ 14 ]. W diecezji łomżyńskiej proboszczowie mieli obowiązek prowadzić osobne księgi kasy kościoła, księgę „bractewną", w której notowano wpływy z tacy „na światło", ze skarbonek oraz kwoty za sprzedaż świec i wydatki na wino mszalne, świece, kadzidło i za pranie bielizny kościelnej; księgę kasową Papieskiego Dzieła Rozkrzewiania Wiary [ 15 ]. Na rządcach kościołów ciążył obowiązek sporządzania „etatu", tzn. preliminarza budżetowego, składania rocznych sprawozdań z zarządu i prowadzenia dokładnych ksiąg inwentarzowych [ 16 ]. Rządcy ci angażowali do pracy organistów i służbę kościelną w imieniu kościoła, jako osoby prawnej i mieli przestrzegać terminowego opłacania ich wynagrodzenia, podatków i ubezpieczeń.

Proboszczowie mogli być ograniczani w zarządzie majątkiem kościoła przez ordynariusza. Najczęściej spotykanym ograniczeniem był zakaz przyjmowania zapisów, legatów i fundacji bez zgody ordynariusza. Ograniczenie to wynikało z obawy przed zaciągnięciem zobowiązań, które w przyszłości mogłyby się stać nadmiernym obciążeniem dla kościoła. Ograniczenie dotyczyło przede wszystkim fundacji mszalnych; ordynariusze starali się o zawieranie takich umów z fundatorami, aby w przypadku dewaluacji złożonego przez fundatora kapitału mogli dokonywać redukcji liczby mszy [ 17 ]. Nakłaniano też fundatorów fundacji „wieczystych", aby obowiązek kościoła trwał do 50 lat. Proboszczowie byli też ograniczani szczegółowymi instrukcjami w odniesieniu do przechowywania i wydatkowania pieniędzy z kasy kościoła, przekraczania wydatków przewidzianych w „etacie" itd. [ 18 ]

Pewnym ograniczeniem proboszcza był współudział rady bądź komitetu parafialnego w zarządzie majątku kościelnego. Rządca kościoła, jako przewodniczący rady, posiadał z reguły decydujący głos przy podejmowaniu uchwał, ale ponieważ do obowiązków członków rady należała troska o zapewnienie kościołowi dochodów oraz prowadzenie kasy, proboszcz musiał uwzględniać ich poglądy. Współudział wiernych w zarządzie majątku kościołów posiadał w Polsce tradycje sięgające XV wieku. W okresie I Rzeczypospolitej parafianie wybierali dwóch lub więcej swoich przedstawicieli, nazywanych prowizorami (rzadziej: witrykusami), którzy byli zobowiązani do dbałości o majątek kościoła i zbierania składek wśród parafian. Przepisy partykularne dość szczegółowo regulowały ich obowiązki w zakresie prowadzenia ksiąg kasowych i inwentarzowych, zalecając, aby księgi kasowe były sporządzone w dwóch egzemplarzach, z których jeden miał przechowywać rządca kościoła [ 19 ].

Ingerencja władz świeckich w zarząd majątkiem kościołów nastąpiła najwcześniej w Królestwie Polskim. W 1817 r. Komisja Obrządków Religijnych i Oświecenia Publicznego przejęła opiekę nad funduszami, budynkami kościelnymi i klasztorami. Opiekę tę miał sprawować dozór kościelny powołany w każdej parafii w składzie: patron kościoła i pleban oraz trzej członkowie wybierani przez nich na 6 lat. W 1824 r. postanowienie królewskie zmieniło częściowo skład dozoru, do którego mieli wchodzić: patron lub właściciel dóbr ziemskich, dziekan i członkowie wybierani przez parafian, właścicieli nieruchomości. W ten sposób wyłączono plebana od zarządu majątkiem kościoła. Do obowiązków dozoru należała konserwacja kościoła, cmentarza i plebanii, zarząd funduszami, uchwalanie i pobór składek wśród wiernych oraz spisywanie majątku po śmierci plebana i przekazywanie majątku następcy [ 20 ]. Początkowo do rozkładu składek nałożonych na parafian były upoważnione komisje wojewódzkie, ale już w 1818 r. odpowiednie upoważnienie otrzymały dozory. Składki miały obciążać wiernych opłacających podymne [ 21 ]. Od 1864 r. dozory mogły uchwalać składki tylko za zgodą parafian [ 22 ] i w ten sposób doszło do utworzenia nowej jednostki organizacyjnej: zgromadzenia parafian. Do udziału w zgromadzeniach parafialnych miejskich mieli prawo wszyscy właściciele nieruchomości, na wsi — właściciele gospodarstw powyżej 3 mórg. Z biegiem lat za podstawę wymiaru składki przyjmowano coraz częściej zamiast podymnego obszar ziemi posiadanej przez wiernego [ 23 ]. Prawidłowo uchwalone składki mogły być, na żądanie dozoru kościelnego, przymusowo ściągane przez naczelnika powiatu [ 24 ]. Przepisy te obowiązywały formalnie na ziemiach polskich b. zaboru rosyjskiego do 1925 r., ale już po 1918 r. były wykonywane tylko w ograniczonym zakresie [ 25 ].

Na obszarze Galicji zasady zarządu majątkiem kościołów parafialnych określono w reskrypcie Ministerstwa Wyznań i Oświaty z 15.10.1858 r., natomiast 15.8.1866 r. ustalono sposób pobierania świadczeń wiernych na wydatki budowlane [ 26 ]. Wierni wybierali komitet parafialny, który w przypadku określonej potrzeby zwracał się do władz powiatowych o ogłoszenie tzw. rozprawy konkurencyjnej. Parafianie uchwalali określoną sumę na potrzeby kościoła, którą następnie rozkładano na nich w proporcji do wysokości opłacanych podatków: gruntowego, domowo-czynszowego, domowo-klasowego, zarobkowego i dochodowego. Z zebranych składek tworzono „fundusz konkurencji kościelnej", który posiadał osobowość prawną, a jego prawnym zastępcą stał się komitet parafialny [ 27 ]. W przypadku konieczności przymusowego ściągania opłat władze administracyjne wdrażały egzekucję, ale była to pomoc świadczona świeckiemu „funduszowi konkurencyjnemu", a nie kościołowi [ 28 ]. Zarząd majątkiem kościoła pozostawał w rękach proboszcza. Zachodziła jednak między tymi majątkami pewna łączność, która niekiedy prowadziła do zatargów. Do funduszu konkurencyjnego należały poza składkami wiernych także inne dochody. Ponieważ proboszcz sam pobierał datki z obnoszonej tacy lub woreczka oraz wynagrodzenia za użycie światła, paramentów, dzwonków i sprzętów kościelnych, winien był ich część przekazać komitetowi parafialnemu. Proboszcz miał także obowiązek płacić funduszowi konkurencyjnemu rocznie 3-8% od własnego dochodu, przewyższającego ustalone dla niego uposażenie. Do tego funduszu miał również wpłacać patron kościoła ratami swoją składkę wynoszącą 1/6 część wydatków na budowę kościoła.

W zaborze pruskim po wprowadzeniu pruskiego powszechnego prawa krajowego w 1794 r. organizacja zarządu majątku kościelnego uległa dwukrotnej zmianie. Majątkiem kościoła miał zarządzać proboszcz z prowizorami, ale w przypadku gdy chodziło o gminę wyznaniową czyli zgromadzenie wiernych to powoływano pełnomocników i reprezentantów gminy [ 29 ]. Ustawa z 20.6.1875 r. zlikwidowała ten dualizm, ustalając kompetencje gminy wyznaniowej w zakresie zarządu majątkiem kościelnym. Członkowie gminy wyznaniowej wybierali spośród siebie reprezentację i dozór kościelny. Czynne prawo wyborcze mieli płatnicy podatku kościelnego prowadzący samodzielne gospodarstwa i ukończone 21 lat, przy biernym prawie wyborczym cenzus wieku określono na 30 lat. Praw wyborczych nie posiadali księża i służba kościelna. Członków dozoru wybierano 4 do 12, w zależności od liczebności gminy, liczba członków reprezentacji miała być trzykrotnie wyższa. Reprezentacja była organem kontrolnym i kompetencje jej ograniczały się w zasadzie do zatwierdzania uchwał dozoru. Dozór kościelny, na czele którego stał rządca kościoła jako przewodniczący, posiadał wszelkie kompetencje w zarządzie majątkiem kościoła. Dozór był uprawniony m.in. do: nabywania, sprzedaży i obciążania własności ziemskiej, wydzierżawiania gruntów kościelnych, zmiany taks opłat za posługi religijne, angażowania pracowników (organistów i służby kościelnej), układania preliminarza budżetowego, prowadzenia kasy kościoła; przede wszystkim jednak, zgodnie z ustawą z 14.7.1905 r. dozór był uprawniony do uchwalania wysokości podatku kościelnego i jego rozkładu na wiernych. Uchwały dozoru wymagały zatwierdzenia przez reprezentację parafialną oraz władze świeckie i ordynariusza. Podstawą wymiaru był państwowy podatek dochodowy lub gruntowy, budynkowy czy przemysłowy. Wysokość podatku kościelnego, nie oznaczona w ustawie, w praktyce wynosiła od 10 do 50% wysokości jednego z podatków państwowych. Dochody z podatku kościelnego mogły być przeznaczone wyłącznie na budowę, rozbudowę i remonty kościołów, natomiast nie wolno było z nich finansować budynków beneficjalnych.


1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Dalej..

 Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też:
Uposażenie Kościoła w Polsce 1918–1939. Majątek nieruchomy
Uposażenie Kościoła i duchowieństwa katolickiego w Polsce 1918–1939

 Zobacz komentarze (1)..   


 Przypisy:
[ 13 ] Były to księgi: mszy fundacyjnych, stypendiów mszalnych, rachunków kościoła, dochodów stuły — Lwowski synod, statut 39.
[ 14 ] Kronika Diecezji Przemyskiej, R. XXVIII (1928), s. 234-237 — „Instrukcja dla rządców parafii o prowadzeniu rachunków i o sprawozdaniach rachunkowych".
[ 15 ] Rozporządzenia Urzędowe Kurii Biskupiej Łomżyńskiej, R. VI (1932), s. 154.
[ 16 ] Do tej czynności ordynariusze przywiązywali duże znaczenie, wydając szczegółowe instrukcje i formularze, zob. np. Dekret o inwentarzach, odb. z Kroniki Diecezji Przemyskiej (ob. łac.), R. XXXIII (1933).
[ 17 ] Np. Dekret kard. A. Hlonda z 27.11.1929 r. (Miesięcznik Kościelny, R. 44 (1929), s. 116).
[ 18 ] Szczegółowa instrukcja na ten temat została zawarta w Rozporządzeniu o zarządzie majątkiem kościelnym, opublikowanym przez kardynała A. Hlonda w Miesięczniku Kościelnym, R. 50 (1935), s. 337-370, art. 106-171.
[ 19 ] Encyklopedia kościelna, t. XI, s. 238-242.
[ 20 ] Dziennik Praw t. 6 (1817 r.), s. 242-249; t. 8 (1824 r.), s. 320-350.
[ 21 ] Postanowienie z 25.12.1823/6.1.1824 r. (Dz. Praw t. 8, s. 320-350); ukaz z 8/20.1.1863 r. (Dz. Praw t. 61, s. 136-139).
[ 22 ] Ukaz z 14/26.7.1864 r., Dz. Praw t. 62, s. 280-287.
[ 23 ] Opinia bpa A. Szelążka, naczelnika Wydziału Wyznania Rzymskokatolickiego w MWRiOP z 26.2.1919 r. (AAN, MWRiOP, 857, s. 32-34); także opinia Prokuratorii Generalnej Królestwa Polskiego dla Departamentu Spraw Duchownych Wyznań Obcych w Petersburgu z 24.2.1906 r. (AAN, MWRiOP, 712, k. 6).
[ 24 ] § 36 Instrukcji zatwierdzonej przez Radę Administracyjną Królestwa Polskiego w dniu 5/17 III 1863 r. (Dz. Praw t. 61, s. 163-164).
[ 25 ] Dnia 26.3.1931 r. zostało ogłoszone rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów i ministrów: Spraw Wojskowych, Spraw Wewnętrznych, Sprawiedliwości, WRiOP, Rolnictwa i Reform Rolnych, w którym na podstawie art. 26 konkordatu uchylono przepisy z nim sprzeczne, obowiązujące na ziemiach polskich b. zaboru rosyjskiego (Dz. U. RP nr 51 z 1931 r., poz. 424). Uchylone przepisy dotyczyły zarządu majątkiem kościelnym. Rozporządzenie weszło w życie z dniem ogłoszenia, ale stanowiło, że wymienione w nim przepisy przestały obowiązywać z dniem 2.8.1925 r., tj. z dniem wejścia w życie konkordatu. Ogłoszenie tego rozporządzenia zostało poprzedzone okólnikiem prezesa Rady Ministrów z 26.8.1925 r. (Monitor Polski nr 204). Minister Sprawiedliwości zgłosił zastrzeżenia, że okólnik jest aktem normatywnym zbyt niskiego rzędu, aby uchylenie przepisów zaborczych było skuteczne. Ministerstwo WRiOP na podstawie opinii swojego doradcy dra W. Sahanka, delegata Prokuratorii Generalnej w Katowicach, proponowało zaniechanie publikacji przepisów sprzecznych z konkordatem, a sporne sprawy pozostawić judykaturze. Minister Sprawiedliwości podtrzymał swoje zastrzeżenia i prezes Rady Ministrów zdecydował się na formę rozporządzenia (AAN, MWRiOP, 371, k. 185 i n.).
[ 26 ] Dz. U. Kr. nr 28; ustawa została uzupełniona: 16.4.1896 r. (Dz. U. Kr. nr 25) i 20.8.1905 r. (Dz. U. Kr. nr 100).
[ 27 ] J. Putek, O komitecie parafialnym, s. 11.
[ 28 ] K. Aleksandrowicz, Brachium saeculare, s. 63.
[ 29 ] ALR cz. II, tyt. 11, §§ 156-157, 622.

« Uposażenie Kościoła w XX-leciu   (Publikacja: 01-05-2008 Ostatnia zmiana: 21-10-2008)

 Wyślij mailem..   
Wersja do druku    PDF    MS Word

Jerzy Wisłocki
Ur. 1928, zm. 2008. W latach 1944-1945 działał w Armii Krajowej. W czerwcu 1956 aresztowany i przetrzymywany w Urzędzie Bezpieczeństwa. W 1948 ukończył szkołę średnią w Przemyślu. W 1952 ukończył studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Poznańskiego. W 1963 - doktorat nauk prawnych na podstawie rozprawy o rzemieślniczych cechach poznańskich w okresie przed wojnami szwedzkimi. Od 1978 jest doktorem habilitowanym, od 1983 profesorem nauk humanistycznych, a od 1995 - profesorem zwyczajnym. Od 1953 pracował w Archiwum Państwowym w Poznaniu na stanowisku kierownika pracowni mikrofilmowej. Później - od roku 1956 aż do 1988 - był pracownikiem naukowym Wydziału Prawa Uniwersytetu Poznańskiego, gdzie wypromował 250 magistrów i 12 doktorów. W 1982 został dyrektorem Biblioteki Kórnickiej PAN. Od 1987 kierował Zakładem Badań Narodowościowych PAN, w którym utworzył czasopismo "Sprawy Narodowościowe. Seria Nowa". W latach 1955-1992 był członkiem władz poznańskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego, a od 1972 do 1985 - głównym redaktorem wydawnictw Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

 Liczba tekstów na portalu: 10  Pokaż inne teksty autora
 Najnowszy tekst autora: Konkordat polski z 1925 roku. Zagadnienia prawno-polityczne
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl. Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie, bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
str. 5858 
   Chcesz mieć więcej? Załóż konto czytelnika
[ Regulamin publikacji ] [ Bannery ] [ Mapa portalu ] [ Reklama ] [ Sklep ] [ Zarejestruj się ] [ Kontakt ]
Racjonalista © Copyright 2000-2018 (e-mail: redakcja | administrator)
Fundacja Wolnej Myśli, konto bankowe 101140 2017 0000 4002 1048 6365