|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Prawo » Prawo wyznaniowe
Wolność sumienia i wyznania w Polsce w świetle standardów europejskich [5] Autor tekstu: Paweł Borecki
Niestety ustawa z 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów
Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania (Dz. U. Nr 254, poz. 1700) nie
ustanawia zakazu nierównego traktowania osób fizycznych ze względu na religię,
wyznanie, czy światopogląd w zakresie oświaty i szkolnictwa wyższego (art.
7). W Polsce występują także niedostatki w zakresie respektowania wolności
myśli, sumienia i wyznania osób znajdujących się w szczególnym stosunku
podporządkowania. Wskazuje na to zwłaszcza wyrok z 7 grudnia 2010 r. ws. Jakóbski
v. Polska. ETPCz stwierdził w nim naruszenie przez Państwo Polskie art. 9
Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Skarżącemu,
skazanemu na karę pozbawienia wolności, wyznania buddyjskiego (szkoła
mahajana) władze zakładów karnych, w których przebywał nie zapewniły,
pomimo jego wielokrotnych próśb, diety bezmięsnej (wegetariańskiej), zgodnej z wyznawaną przez niego religią. Skarżący podnosił, że odmowa zapewnienia
mu w zakładzie karnym bezmięsnych posiłków zgodnie ze wskazaniami wyznawanej
przez niego religii stanowi naruszenie jego prawa do uzewnętrzniania wyznania
poprzez przestrzeganie reguł buddyzmu. Trybunał oceniając zasadność skargi
zwrócił uwagę na pozytywne obowiązki państwa w zakresie zagwarantowania
wolności uzewnętrznia religii. Za istotne uznano zalecenie Komitetu Ministrów
Rady Ministrów do państw członkowskich w sprawie Europejskich Reguł Więziennych,
przyjęte w dniu 11 stycznia 2006 r., pomimo, że z formalnego punktu widzenia
nie ma ono charakteru wiążącego. Wspomniany akt określający standardy diety
więziennej stwierdza m.in., że więźniowie otrzymują pożywienie uwzględniające
zwłaszcza ich religię i kulturę (reguła 22). W konkluzji ETPCz skonstatował,
że władze nie zdołały odpowiednio wyważyć interesów władz więziennych i skarżącego wyrażających się w jego prawie do uzewnętrzniania swojego
wyznania poprzez przestrzeganie zasad buddyzmu.
Stwierdzić należy w związku ze wspomniana sprawą brak pełnej zgodności
polskiego prawa krajowego z ze standardami wynikającymi z Europejskich Reguł
Więziennych. Na mocy art. 109 Kodeksu karnego wykonawczego z 6 czerwca 1997 r.
skazani powinni otrzymywać posiłki uwzględniające zatrudnienie, wiek oraz, w miarę możliwości , przekonania religijne i tradycje kulturowe. W oparciu o wspomniany artykuł Minister Sprawiedliwości wydał w dniu 22 września 2003 r.
Rozporządzenie w sprawie określenia wartości
dziennej normy wyżywienia oraz rodzaju diet wydawanych osobom osadzonym w zakładach
karnych i aresztach śledczych. Rozporządzenie dotyczy dwóch rodzajów
specjalnych diet: diety lekkostrawnej i cukrzycowej. Nie przewidziano w nim
diety wegetariańskiej. Natomiast standardy europejskie nie przewidują
elementu uznaniowości przy realizacji wymogu respektowania przez władze zakładów
karnych norm dietetycznych wynikających z religii wyznawanej przez osadzonego.
W prawie polskim utrzymują się ograniczenia wewnętrznej niezależności
związków wyznaniowych. Jak potencjalne naruszenie standardów wynikających z orzecznictwa ETPCz można oceniać ograniczenie tylko do obywateli polskich możliwości
występowania z wnioskami o rejestrację związku wyznaniowego przez Ministra
Spraw Wewnętrznych i Administracji [ 42 ]. O rejestrację może wystąpić jedynie
co najmniej 100. obywateli polskich posiadających pełną zdolność do czynności
prawnych. Rejestracja jest konieczną przesłanką uzyskania przez wspólnotę
religijną osobowości prawnej w formie organizacyjnej przewidzianej przez jej
prawo wewnętrzne (statut) oraz uzyskania pewnych szczególnych uprawnień, które
polski system prawnych przyznaje związkom wyznaniowym. ETPCz orzekł natomiast
5 października 2006 r. w sprawie Moscow
Branch of the Salvation Army v. Russia, że obce pochodzenie założyciela
wspólnoty nie stanowi dostatecznego uzasadnienia odmowy rejestracji [ 43 ].
Ponadto ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania przewiduje
odmienne, jak można generalnie sądzić — szerzej określone — przesłanki
odmowy rejestracji związków wyznaniowych oraz ich wykreślenia z rejestru
(zob. art. 33 ust. 3 oraz art. 36 ust. 1 pkt. 3, art. 36a ust. 1), niż
przewidziane w art. 9 ust. 2 EKPCz przesłanki ograniczenia wolności uzewnętrzniania
religii. Ustawodawca zwłaszcza nie przewidział jako wymogu odmowy rejestracji,
czy wykreślenia z rejestru, konieczności tego rodzaju ograniczeń w demokratycznym społeczeństwie. Wprowadził natomiast nie przewidzianą w Konwencji przesłankę sankcjonujących działań władz publicznych -
sprzeczność z przepisami ustaw chroniącymi władzę rodzicielską, czy
ogólniejszą przesłankę sprzeczności przepisami ustaw chroniącymi bezpieczeństwo
(a nie bezpieczeństwo publiczne). Zarazem jednak ustawa z 1989 r. przewiduje
niektóre kryteria odmowy rejestracji, czy wykreślenia z rejestru wspólnot
konfesyjnych w stopniu bardziej ograniczonym niż Konwencja [ 44 ]. Wydaje się, że dopiero ewentualne
orzeczenie Trybunału w sprawie konkretnej skargi skierowanej przeciwko Polsce,
rozstrzygnie, czy odmienności jej szczegółowego ustawodawstwa wewnętrznego w kontekście standardów zawartych w art. 9 ust. 2 EKPCz mieszczą się w ramach
dopuszczalnego przez ETPCz tzw. „marginesu oceny". Generalnie trzeba jednak
stwierdzić za Leszkiem Garlickim, że orzecznictwo ETPCz nakłada obecnie
bardzo wysokie wymagania na władze publiczne w zakresie rejestracji wspólnot
religijnych [ 45 ].
Jako nieodpowiadające w pełni standardom Konwencji w zakresie
respektowania wewnętrznej niezależności związków wyznaniowych można oceniać
również postanowienia Konkordatu polskiego z 28 lipca 1993 r. wymagające, aby
Stolica Apostolska mianowała biskupami w Polsce duchownych, którzy są
obywatelami polskimi (art. 7 ust. 3). Biskup należący do Konferencji
Episkopatu Polski, według traktatu, nie może należeć do krajowej Konferencji
Episkopatu w innym państwie (art. 6 ust. 4), zaś biskup nie będący
obywatelem polskim nie może należeć do Konferencji Episkopatu Polski. Taki
hierarcha nie może sprawować jurysdykcji w Rzeczpospolitej Polskiej, z wyjątkiem
legata lub innego wysłannika papieskiego (art. 6 ust. 5). Ograniczenia dotyczą
także tworzenia struktur kościelnych [ 46 ].
Zgodnie z art. 6 ust. 2 umowy z 1993 r., żadna część terytorium polskiego
nie może być włączona do diecezji lub prowincji kościelnej mającej swoją
siedzibę poza granicami RP. Podobnie, żadna diecezja mająca swoją stolicę w Polsce nie będzie się rozciągała poza granice Państwa Polskiego (art. 6
ust. 3). Wymienione postanowienia Konkordatu wskazują na postrzeganie
hierarchicznego Kościoła katolickiego przez właściwe władze polskie nie
tylko jako organizacji religijnej ale jako podmiotu o charakterze politycznym,
którego działalność może potencjalnie stać w sprzeczności z interesami państwa
[ 47 ].
Analogicznie krytycznie należy oceniać ograniczenia samorządności
wyznań zawarte w art. 14 ust. 4 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz w art. 11 ust. 2 ustawy z 4 lipca 1991 r. o stosunku Państwa do
Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (Dz. U. Nr 66, poz. 287 z późn.
zm.). W pierwszym przypadku ustawodawca wymaga ogólnie, aby o ile odrębna
ustawa lub ratyfikowana umowa międzynarodowa nie stanowią inaczej, władze kościoła
lub innego związku wyznaniowego upewniły się, czy minister właściwy do
spraw wyznań religijnych nie wyraża sprzeciwu, wobec objęcia przez cudzoziemców
stanowisk w kierowniczych organach wykonawczych związku wyznaniowego, w diecezjach (okręgach i porównywalnych jednostkach organizacyjnych), a nawet w parafiach (zborach, gminach i porównywalnych jednostkach organizacyjnych).
Zgodnie z ustawą z 1991 r. przed utworzeniem jednostki
organizacyjnej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego poza
granicami Rzeczypospolitej Polskiej Święty Synod ma obowiązek zasięgnąć
opinii ministra właściwego do spraw wyznań religijnych. Ustawodawca w przypadku obu regulacji przewidział, że
niezgłoszenie przez naczelny organ administracji wyznaniowej zastrzeżeń (w
przypadku PAKP — uzasadnionych zastrzeżeń) w terminie 60 dni od daty
powiadomienia uznaje się za wyrażenie zgody. W obu przypadkach również nie
wskazano żadnych precyzyjnych przesłanek odmowy udzielenia owej zgody, co
nadaje decyzjom ministra w tym zakresie charakter uznaniowy, pomimo że limitują
wolność wyznawania religii w aspekcie kolektywnym [ 48 ]. Reasumując
należy stwierdzić, że polskiego ustawodawcę charakteryzuje wyraźna nieufność w stosunku do cudzoziemców w zakresie realizacji przez nich wolności myśli
sumienia i wyznania w ramach związków wyznaniowych. Opisany stan prawny zasługuje
na negatywną ocenę w świetle art. 14 Konwencji, ustanawiającego zakaz
dyskryminacji w szczególności ze względu na przynależność państwową, zwłaszcza w zakresie urzeczywistnienia gwarantowanej przez art. 9 EKPCz wolności uzewnętrzniania
religii.
1 2 3 4 5 6 Dalej..
Przypisy: [ 42 ] Zob. art. 31 ustawy z 17 maja 1989 r. o gwarancjach
wolności sumienia i wyznania. [ 43 ] Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Komentarz..., dz. cyt.,
s. 581. [ 44 ] EKPCz przewiduje jako przesłanki ograniczenia wolności
uzewnętrznia religii lub przekonań m.in. względy moralności, czy ochrony
praw i wolności innych osób. Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania wymienia odpowiednio: moralność publiczną
oraz podstawowe prawa i wolności
innych osób [podkr. P.B.]. [ 45 ] Konwencja o Ochronie Praw Człowieka..., dz.
cyt., s. 581. [ 46 ] Tymczasem Konkordat z Portugalią z 2004 r. nie
wymaga od duchownych posiadania obywatelstwa portugalskiego; zapewnia także całkowitą
swobodę w mianowaniu biskupów, bez obowiązku komunikowania się z władzami
państwowymi. Nie ma nawet obowiązku uzgadniania z państwem nominacji biskupa
polowego — zob. szerzej A. Merker, Konkordat
polski na tle najnowszych konkordatów europejskich, [w:] Dziesięć
lat polskiego konkordatu, red. C. Janik, P. Borecki, Warszawa 2009, s. 63. [ 47 ] Jest paradoksem, ale tego rodzaju ograniczeń prawo
polskie nie przewiduje wobec działających na podstawie szczegółowych aktów
ustawodawczych kościołów i innych związków wyznaniowych mniejszości
wyznaniowych. W sumie można mówić o naruszenia przez przytoczone przepisy
konstytucyjnej zasady równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych
(art. 25 ust. 1). Szerzej na temat tej zasady ustrojowej w prawie polskim zob.
P. Borecki, Zasada równouprawnienia wyznań w prawie polskim, „Studia z Prawa Wyznaniowego" 2007, t. 10, s.
115-161. [ 48 ] Tego rodzaju ograniczenie należy uznać za relikt
prawny. Wskazuje na to porównanie z art. 4 ust. 3
ustawy z 13 maja 194 r. o stosunku Państwa do Kościoła
Ewangelicko-Augsburskiego w RP (Dz. U. Nr 73, poz. 323 z późn. zm.), który
nakłada na władze Kościoła jedynie obowiązki o charakterze informacyjnym. W przypadku utworzenia lub zniesie jednostki organizacyjnej za granicą Kościół
zawiadamia ministra właściwego do spraw wyznań religijnych. « Prawo wyznaniowe (Publikacja: 30-11-2011 )
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 7581 |
|