|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Prawo » Prawo wyznaniowe
Wolność sumienia i wyznania w Polsce w świetle standardów europejskich [3] Autor tekstu: Paweł Borecki
Współcześnie w Polsce krzyż — symbol chrześcijaństwa — nabrał
charakteru symbolu państwowego. Okoliczności jego umieszczania w instytucjach
państwowych i samorządowych, w których sprawowana jest władza publiczna
jednoznacznie wskazują, że w ten sposób państwo legitymizuje chrześcijaństwo
(w istocie rzeczy katolicyzm), lansuje treści konfesyjne jako godne powszechnej
aprobaty popierając je swoim autorytetem. Krzyże (krucyfiksy) znajdują się w salach posiedzeń izb parlamentarnych, czy szeregu organów stanowiących samorządu
terytorialnego. Należy odnotować, iż próby umieszczenia symboli religijnych
innych religii czy światopoglądów w salach posiedzeń rad miejskich zakończyły
się niepowodzeniem. Albo w ogóle nie pozwolono ich zawiesić, jak w Gdańsku
[ 23 ], albo zostały one usunięte przez samych radnych (Szczecin) [ 24 ].
Pozostały wyłącznie krzyże. Opisane działania władz publicznych nie mają
zarazem żadnej podstawy prawnej [ 25 ].
Ewidentnie świadczą o promowaniu przez najwyższe władze publiczne
katolicyzmu liczne uchwały Sejmu i Senatu. Sejm przyjął uchwałę m.in. ws.
budowy w Warszawie Świątyni Opatrzności Bożej (1998), ws. 350. rocznicy zakończenia
oblężenia Jasnej Góry (2005). ws. uczczenia 350. rocznicy Ślubów Lwowskich
króla Jana Kazimierza, ws. 30 rocznicy rozpoczęcia pontyfikatu Jana Pawła II
(2008), ws. 10. rocznicy wystąpienia Jana Pawła II w Sejmie, czy ws. przypadków
prześladowania chrześcijan w Indiach (2009). Senat podjął uchwały
m.in. ws. uczczenia postaci i dokonań błogosławionego Ojca Honorata Koźmińskiego
(2008), dla uczczenia rocznicy śmierci Ojca Świętego Jana Pawła II (2008).
ws. uczczenia 30. rocznicy wyboru Kardynała Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową
(2008), czy ws. uczczenia 70. rocznicy śmierci świętej Urszuli Ledóchowskiej i uznania jej za wzór patriotki (2009). Szczególnie krytyczną, a zarazem
pozbawioną podstaw merytorycznych, reakcję polskich izb parlamentarnych wywołał
wyrok ETPCz z 3 listopada 2009 r. w sprawie Lautsi
v. Włochy, w którym uznano obowiązkową ekspozycję krzyża w sali
szkolnej we Włoszech za naruszającą prawo rodziców do wychowania dzieci
zgodnie ze swoimi przekonaniami oraz wolność myśli, sumienia i wyznania. W związku z tym Sejm przyjął 3 grudnia 2009 r. uchwałę ws. ochrony wolności
wyznania i wartości będących wspólnym dziedzictwem narodów Europy [ 26 ]. Senat podobnie podjął
4 lutego 2010 r. uchwałę ws. poszanowania Krzyża [ 27 ]. Postawę
znaczącej części polskich decydentów szczebla krajowego i lokalnego znamionuje w istocie rzeczy instrumentalny stosunek do symboli religijnych, czy ujmując
rzecz szerzej — do samej religii. Symbole religijne są traktowana jako narzędzia
mobilizacji potencjalnych wyborców, czy instrumenty poszukiwania społecznej
legitymizacji w warunkach utrzymującej się od lat stosunkowo niskiej
frekwencji wyborczej.
Władze polskie nie zachowały standardów neutralności i bezstronności w regulacji niektórych spornych spraw majątkowych między niektórymi
konfesjami. Powyższy zarzut był aktualny w latach 1991 — 2010 r. w odniesieniu do Kościoła katolickiego i Polskiego Autokefalicznego Kościoła
Prawosławnego. Na mocy ustawy z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła
Katolickiego w RP osoby prawne tej konfesji nabyły własność znajdujących się w ich władania w dniu wejścia w życie wspomnianej ustawy nieruchomości, o ile w szczególności znajdowały się na nich cmentarze, obiekty sakralne z budynkami towarzyszącymi, z wyjątkiem kościołów garnizonowych (art. 60 ust.
1 pkt. 5). Nabycie własności dotyczyło także nieruchomości tego typu, w stosunku do których prawo własności posiadały dotychczas inne związki
wyznaniowe. W ten sposób Kościół katolicki uzyskał własność m.in. ok.
100 byłych obiektów sakralnych Kościoła prawosławnego. W trakcie prac
legislacyjnych strona prawosławna zgodziła się, że zainteresowane kościoły
nie będą nawzajem dokonywać rewindykacji swych nieruchomości znajdujących
się we władaniu drugiej strony [ 28 ]. Tych zasad ustawodawca nie zastosował
jednak konsekwentnie wobec Kościoła prawosławnego. W art. 49 ustawy z 4 lipca
1991 r. o stosunku Państwa do PAKP wprowadzono i latami utrzymywano dyskryminujący
stronę prawosławną wyjątek. Przewidziano bowiem, że uregulowanie
stanu prawnego nieruchomości lub ich części, które przeszły na własność
Państwa na podstawie dekretu z 5 września 1947 r. o przejściu na własność
Państwa mienia pozostałego po osobach przesiedlonych do ZSRR (Dz. U. Nr 59,
poz. 318 z późn. zm.), a były własnością diecezji, parafii, klasztorów
lub innych instytucji grecko-katolickich (unickich) Diecezji Przemyskiej obrządku
grecko-katolickiego oraz Administracji Apostolskiej Łemkowszczyzny i które
pozostają we władaniu prawosławnych kościelnych osób prawnych określi odrębna
ustawa. W ten sposób Kościół prawosławny nie nabył własności wobec 24.
pounickich cerkwi na Podkarpaciu, przekazanych mu we władanie jeszcze w latach
50. i 60. XX wieku przez władze państwowe. Szereg z tych obiektów PAKP
odbudował lub wyremontował własnym nakładem. Spór między Kościołem
prawosławnym a obrządkiem unickim Kościoła katolickiego trwał kilkanaście
lat [ 29 ]. Był prawdopodobnie
najpoważniejszym konfliktem międzywyznaniowym o charakterze majątkowym po
1989 r. w Polsce. Niepowodzeniem zakończyło się kilka prób uchwalenia
odpowiedniej ustawy, inicjowanych przez posłów związanych z PAKP. Rada
Ministrów wyraźnie nie zamierzała włączyć się czynnie w jego rozstrzygnięcie,
pomimo iż przyczyną sporu były działania naczelnych władz państwowych w minionym okresie historycznym. Rząd III RP uzależniał poparcie dla
odpowiedniej regulacji ustawowej osiągnięciem porozumienia między samymi
zainteresowanymi konfesjami. Rozstrzygnięcie omawianego sporu poprzez działania
legislacyjne było, zdaniem Włodzimierza Bendzy [ 30 ], skutecznie
blokowane przez hierarchię Kościoła katolickiego w Polsce. Fiaskiem zakończyła
się także próba rozstrzygnięcia sporu w drodze orzeczenia Trybunału
Konstytucyjnego. Prawosławny Metropolita Warszawski i Całej Polskie wystąpił w imieniu Kościoła 15 lutego 2002 r. z wnioskiem do TK o stwierdzenie
niezgodności z art. 25 ust. 1, art. 32, oraz art. 64 ust. 2 Konstytucji m.in.
art. 49 ustawy z dnia 4 lipca 1991 r. Trybunał w orzeczeniu z 2 kwietnia 2003
r. (sygn. akt K 13/02) uznał konstytucyjność wspomnianego przepisu. Nie tylko
nie rozstrzygnął sporu międzywyznaniowego, ale swoim orzeczeniem w istocie
rzeczy utrwalił wadliwy stan prawny. Orzeczenie TK spotkało się z krytyką
nie tylko ze względów merytorycznych, ale także z uwagi na poważne
uchybienia merytoryczne, kładące się cieniem na bezstronności Trybunału
[ 31 ]. Wnioskodawca wniósł zatem skargę o wznowienie postępowania z powodu nieważności. Skarga została jednak przez TK 17 lipca 2003 r.
odrzucona z powodu niedopuszczalności orzekania, a postępowanie w sprawie
umorzone. W konsekwencji Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny w dniu 30
września 2003 r. wystąpił do ETPCz ze skargą przeciwko Rzeczypospolitej
Polskiej, zarzucając jej naruszenie: art. 6 § 1, art. 9, art. 13 i 14
Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz art. 1
Protokołu 1 do Konwencji. Postawa strony rządowej w toku postępowania przed
Europejskim Trybunałem może być oceniana jako nosząca znamiona obstrukcji.
Perspektywa rozprawy przed ETPCz, wyznaczonej na 17 czerwca 2008 r., zatem
dalszego umiędzynarodowienia, sprawy skłoniła wreszcie Radę Ministrów do
aktywnego zaangażowania się w zakończenie tego sporu majątkowego. W wyniku
negocjacji między przedstawicielami Kościoła prawosławnego, obrządku
unickiego oraz Rządu 16 grudnia 2008 r. zostało osiągnięte pisemne
porozumienie [ 32 ].
Stało się ono podstawą uchwalenia ustawy z 17 grudnia 2009 r. o uregulowaniu
stanu prawnego niektórych nieruchomości pozostających we władaniu Polskiego
Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego [ 33 ]. Na jej
podstawie PAKP uzyskał własność 21. cerkwi, Diecezja Przemyska obrządku
grecko-katolickiego nabyła własność jednej świątyni, a Skarb Państwa
zobowiązał się wypłacić każdemu z Kościołów ekwiwalent pieniężny za w sumie dwie nieruchomości, do których konfesje rościły sobie prawa. Nasuwa się
zatem pesymistyczna konstatacje, że aż ponad 18 lat Państwo Polskie dojrzewało
do podjęcia roli bezstronnego arbitra w konflikcie międzywyznaniowym, zgodnie
ze standardami sformułowanymi w orzecznictwie strasburskim. Do działania najwyższe
władze państwowe skłoniła dopiero realna perspektywa prestiżowej porażki
przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka.
W III RP potwierdzono niedostateczne respektowanie standardów
europejskich (strasburskich) w zakresie tzw. negatywnej wolności myśli,
sumienia i wyznania. Zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa ETPCz jednostka ma
prawo do niemanifestowania swojej religii lub przekonań i zachowania się w sposób, z którego można wyciągnąć wnioski na temat jego przekonań lub ich
braku. W rezultacie władze państwowe nie mają prawa interweniować w dziedzinie wolności jak również domagać się informacji na temat jej
przekonań, ani zmuszać ją do manifestowania swoich przekonań dotyczących
wiary (zob. Alexandris v. Grecja, 19516/06,
§ 38). W wyroku z 2 lutego 2010 r. w sprawie Sinan Isik v. Turcja Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł w szczególności, że w sytuacji, gdy dokumenty tożsamości zawierają rubryki
poświęcone religii, fakt pozostawienia takiej rubryki pustej będzie pociągał
za sobą nieuchronne konotacje. Użytkownicy dokumentu tożsamości bez
informacji dotyczącej religii będą się odróżniać, mimowolnie i na mocy
ingerencji władz, od osób, które posiadają dokument tożsamości z wpisem o wyznawanej religii. Ponadto, w opinii Trybunału, żądanie, by w dokumencie tożsamości
nie został dokonany żaden wpis, ma ścisły związek z najintymniejszymi
przekonaniami jednostki. Wobec tego uznano, że w takim wypadku nadal dochodzi
do ujawniania najintymniejszych przekonań jednostki. Taka sytuacja według
ETPCz przeciwstawia się bez wątpienia koncepcji swobody w braku manifestowania
swojego wyznania lub przekonań.
1 2 3 4 5 6 Dalej..
Przypisy: [ 25 ] Por. M. Pietrzak, Glosa krytyczna do wyroku Sądu
Apelacyjnego w Łodzi z 28.10.1998 r., ws. zawieszenia krzyża w sali Rady
Miasta, sygn. akt I Ca 612/98, „Przegląd Sejmowy" 2000, nr 3, s. 108-113. [ 28 ] Zob. W. Bendza, Regulacja
spraw majątkowych na przykładzie Kościoła prawosławnego w Polsce,
Warszawa 2009, s. 79 — 80. [ 29 ] Na temat funkcjonowania art. 49 ustawy z 4 lipca
1991 r. o stosunku Państwa do PAKP oraz prób zmiany stanu prawnego do połowy
2008 r. — zob. W. Bendza, dz. cyt., s. 246-328. [ 30 ] W. Bendza, dz. cyt., s. 328. [ 31 ] W sprawie orzekał jeden z sędziów, który
powinien być wyłączony z mocy prawa, jako uczestniczący w ustanowieniu art.
49 ustawy z 1991 r. Prezes Trybunału skrócił także bezprawnie o dwa dni
termin wyznaczenia rozprawy. Zob. krytyczne glosy P. Boreckiego i M. Pietrzaka
do orzeczeń TK z 2 kwietnia 2003 r. i z 17 lipca 2003 r., odpowiednio: „Państwo i Prawo" 2003, z. 119-124 oraz „Państwo i Prawo" 2003, z. 11, s.
119-123. [ 32 ] Druk sejmowy nr 2060 — uzasadnienie do rządowego
projektu ustawy o uregulowaniu stanu prawnego niektórych nieruchomości
pozostających we władaniu Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego [ 33 ] Dz. U. z 2010 r., Nr 7, poz. 43. « Prawo wyznaniowe (Publikacja: 30-11-2011 )
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 7581 |
|