 |
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
  |
|
|
 |
Nauka » Biologia » Antropologia » Nauki o zachowaniu i mózgu » Psychologia ewolucyjna
Co z tą wolną wolą? [4] Autor tekstu: Michał Glądalski
Green i Cohen (2004)
uważają, że u źródeł intuicyjnego pojęcia przestępcy, jako złego człowieka,
który musi odpokutować za swoje niemoralne decyzje, leży przekonanie o istnieniu wolnej woli i niezależności ciała od umysłu. Natomiast obecnie
obowiązujące prawo obchodzi się dość stanowczo, ale litościwie, z przestępcami,
których działanie jest w oczywisty sposób wynikiem sił znajdujących się
poza ich kontrolą. Powinniśmy w ten humanitarny sposób traktować wszystkich
przestępców. Zgadza się z tym stanowiskiem Richard Davidson (i inni 2000) mówiąc,
że pierwszym krokiem na tej drodze jest uznanie faktu, że agresywne odruchy i brutalne zachowanie, niezależnie od wewnętrznych bodźców są odbiciem
nieprawidłowości w funkcjonowaniu układów emocjonalnych w obrębie mózgu.
Michael Gazzaniga został szefem
nowo powołanego projektu Prawo i Neurobiologia (pośród prawników, psychologów,
neurobiologów i filozofów), mającego wprowadzić uregulowania w kwestiach
dotyczących ustalenia kierunku w jakim powinien rozwijać się nasz model winy i kary w zalewie nowych informacji na temat działania mózgu, których
dostarczają neuronaukowcy (Boleyn-Fitzgerald 2010).
Z
nikąd do nikąd
W ciągu ostatnich
kilku wieków historii nauka pełna była przewrotów, które zmieniały na
zawsze nasze miejsce we wszechświecie i poglądy dotyczące nas samych.
Pierwszym krokiem prowadzącym ku współczesnej nauce, rozpoczynającym sagę mówiącą
nam, kim jesteśmy, skąd przychodzimy i dokąd zmierzamy (niektórzy by
powiedzieli, że początkiem odzierania człowieka z godności i odebrania mu
jego unikatowego miejsca w centrum wszechświata, zepchnięciem z samego szczytu
drzewa życia) była pierwsza
rewolucja intelektualna — Kopernikańska, która obaliła pogląd Ziemi jako
znajdującej się w centrum wszechświata. Dziś wiemy, że nasz układ Słoneczny,
znajdujący się gdzieś niemal na skraju galaktyki, jest jednym z wielu krążących
wokół jednej ze 150 miliardów gwiazd należących do Drogi Mlecznej, jednej
ze 100 miliardów galaktyk znajdujących się w naszym wszechświecie, a być może
będącym jednym z bilionów wszechświatów należących do wielowymiarowego
multiświata (Susskind 2011). Potem nastała druga rewolucja — Darwinowska,
obalająca wizję człowieka jako ukoronowania inteligentnego projektu i lokująca
człowieka jako neogeniczną człekokształtną małpę gdzieś pomiędzy
naczelnymi. Trzecia, związana z Freudem (czasem też czwarta kojarzona z psychologią ewolucyjną), który twierdził, że nie panujemy nad własnym życiem
ponieważ kieruje nim zestaw popędów i ukrytych motywów. Wydaje się, że
kolejną może być rewolucja neuronaukowa, zabierająca nam coś tak osobistego i ludzkiego jak wolna wola (Ramachandran 2008).
Fried podsumowuje
swoje stanowisko nieistnienia wolnej woli w następujący sposób: „Nie myślę o tym każdego dnia. A już na pewno nie myślę o tym prowadząc operację na
ludzkim mózgu" (cyt. za Smith 2011). Podobnie proponuje Pinker: „Jeśli i Tobie doskwiera ów lęk [związany z determinizmem], proponuję Ci
przeprowadzenie pewnego eksperymentu. Przez kilka następnych dni nie zadawaj
sobie zbędnego trudu i nie zastanawiaj się nad swoimi działaniami. Po co miałbyś
tracić czas, jeśli biologia determinuje Twoje postępowanie? Działaj bez
zastanowienia, żyj chwilą (...) a egzystencjonalny lęk przed determinizmem
okazuje się prawdziwą stratą czasu." (Pinker 2005 str. 254).
Einstein miał zawsze
coś interesującego do powiedzenia w różnych kwestiach i tak podsumował
problem determinizmu: „Jeśli księżyc, w akcie swego niekończącego się
okrążania Ziemi, obdarowany by został samoświadomością, byłby przekonany,
że podróżuje według własnego uznania. (...) obserwując człowieka i jego
działania, uśmiechnąłby się, widząc iluzję tego, że wydaje się człowiekowi,
iż działa on wedle własnej wolnej woli" (cyt. za Wegner 2002, str 342).
Streszczenie
Zagadnienie
istnienia wolnej woli nie jest jedynie dywagacją czysto akademicką, a istotnym
pytaniem, które dotyka niemal wszystkich sfer naszego życia: moralności,
prawa, polityki, religii czy związków intymnych. Debata na temat determinizmu
jest od dawna prowadzona przez filozofów, natomiast dopiero ostatnio naukowcy
wydają się zbierać dowody potwierdzające, że wolna wola jest jedynie iluzją.
Część badaczy stwierdza, że nie bez podstaw może być obawa, iż ogólna
aprobata deterministycznego postrzegania rzeczywistości może przyczyniać się
do antyspołecznych zachowań.
Literatura
Alcock, J. (2009) Animal Behavior: An
Evolutionary Approach. Sinauer,
Sunderland
Asch, S., E. 1955. Opinions
and social pressure. Scientific
American, 193 s. 31-35
Baumeister, R., F., Masicampo, E.J., i DeWall,
C.,N. (2009) Prosocial benefits of feeling
free: Disbelief in free will increases aggression and reduces helpfulness. Personality
and Social Psychology Bulletin
35 s. 260-268
Blackmore, S. (2002) Maszyna memowa. Rebis,
Poznań
Bloom, P. (2004) Descartes'
baby:How the science of child
development explains what makes us human. Basic Books,
New York
Boleyn-Fitzgerald,
M. (2010) Obrazy naszego umysłu.
Sonia Draga, Katowice
Brandt,
R., B. (1996) Zagadnienia etyki
normatywnej i metaetyki. PWN,
Warszawa
Broad, C., D. (1952) Excerpts
from Determinism, Indeterminism, and
Libertarianism. Ethics and
the History of Philosophy. Routledge & Kegan Paul, London, s. 195-217
Buss,
D. (2001) Psychologia ewolucyjna. Gdańskie
wydawnictwo psychologiczne, Gdańsk
Carroll,
S. (2011) Stąd do wieczności i z
powrotem. Pruszyński i S-ka, Warszawa
Chomsky, N. (2000) New
horizons in the study of language and mind.
Cambridge
University
Press,
Cambridge
Coyne,
J. (2008) Marionetki na genetycznych
sznurkach. [W:] Niebezpieczne idee w nauce, pod redakcją Johna Brockmana. Smak Słowa, Sopot, s. 40-42
Coyne,
J. 2012. Dysfunction
in the neural circuitry of emotion regulation-A possible prelude to violence.
Science,
289 s. 591-594
Dawkins,
R. (2003) Fenotyp rozszerzony. Pruszyński i S-ka, Warszawa
Dawkins,
R. (2006) Samolubny Gen. Pruszyński i S-ka, Warszawa
Dennett, D. (1984) Elbow
Room: The Varieties of Free Will Worth Wanting. MIT Press,
Cambridge
Dennett, D. (1991) Consciousness Explained, The Penguin Press
Enard, W., Przeworski, M., Fisher, S.,
E., Lai, C., S., L., Wiebe, V., Kitano, T.,
Monaco
, A., P., Paabo, S. (2002) Molecular
evolution of FOXP2, a gene involved in speech and language. Nature 418, s
869-872
Fisher, S., E., Vargha-Khadem, F., Watkins, K., E.,
Monaco
, A., P., Pembrey, M., E. (1998) Localization
of a gene implicated in a severe speech and language disorder. Nature Genet
18, s. 168-70
Fried,
I.
, Mukamel, R., Kreiman, G. (2011) Internally Generated Preactivation of Single
Neurons in Human Medial Frontal Cortex Predicts Volition. Neuron
69 s. 548-562
Gazzaniga, M. (1970) The bisected brain. Appelton-Century-Crofts,
New York
Gazzaniga, M. (1985) The social Brain. Basic Books,
New York
Gazzaniga,
M., S. (2011) Istota człowieczeństwa.
Smak Słowa, Sopot
Gerrig
R., J. i Zimbardo, P.,G. (2009) Psychologia
i Życie. PWN, Warszawa
Greene,J.,
D. , Cohen,J.,
D. (2004) For the law, neuroscience
changes nothing and everything. Philosophical
Transactions of the Royal Society of
London
359, s. 1775-1778
Greene,
J. D. , Cohen J. D. (2004) For the law,
neuroscience changes nothing and everything. Philosophical
Transactions of the Royal Society of
London
(Special Issue on Law and the Brain) 359 s. 1775-1785
Hamilton, W. (1964) The genetical evolution of social behaviour. Journal
of theoretical biology 7,
s. 1-52
Harmon-Jones, E., i Mills, J. (1999) Cognitive
dissonance: Progress on a pivotal theory in social psychology. American
Psychological Association,
Washington
, DC
Harris, S. (2011) The
free will delusion. New Statesman, 19 december -1 january, John Carpenter
House, s. 46-47
Harris, S. (2012) Free
Will. Free Press,
New York
Honderich,
T. (2001) Ile mamy wolności? Problem
determinizmu. Zysk i s-ka, Poznań
Kaku,
M. (2011) Fizyka przyszłości. Pruszyński i S-ka, Warszawa
Kandel, E., R. (2007) In Search of
Memory: The Emergence of a New Science of Mind. W. W. Norton & Company,
New York
Leotti, L., A., Iyengar, S., S., Ochsner, K., N.
(2010) Born to choose: The origins and value of the need for control.
Trends in Cognitive Sciences 14 s. 457-463
Libet, B. (2004) Mind time: The temporal factor in
consciousness.
Harvard
University
Press, Harvard
Maynard Smith, J., i G.,R., Price. (1973) The
logic of animal conflict. Nature 246
s. 16-18
Milgram, S. (1963) Behavioral
study of obedience. Journal of Abnormal and Social Psychology 67 s. 371-378
Mueller, C., M., i Dweck, C., S. (1998)
Intelligence praise can undermine motivation and performance. Journal of Personality and Social Psychology 75 s. 33-52
Nesse, R., M. i Williams, G., C. (1996) Why
we get sick: the new science of Darwinian medicine. Vintage,
New York
Pinker, S. (1994) The
Language Instinct: How the Mind Creates Language. William Morrow and
Company,
New York
Pinker,
S. (2005) Tabula Rasa. Spory o naturę
ludzką. GWP, Gdańsk
Ramachandran,
V., S. (2008) Niebezpieczna idea Francisa
Cricka. [W:] Niebezpieczne idee w nauce, pod redakcją Johna Brockmana. Smak Słowa, Sopot, s. 43-46
Ridley, M. (2000) O pochodzeniu cnoty.
Rebis, Poznań
Ridley, M. (2003) Nature Via Nurture: Genes, Experience, and What Makes us Human.
Harper
Collins, New York
Rigoni, D., Kuhn, S., Sartori, G. i Brass, M. (2011) Inducing
Disbelief in Free Will Alters Brain Correlates of Preconscious Motor Preparation:
The Brain Minds Whether We Believe in Free Will or Not. Psychological
Science 22 s. 613-618
Rotkiewicz,
M. i Brzezicka, A. (2010) Śmierć duszy.
Niezbędnik inteligenta 6/2010, Polityka, Warszawa, s. 70-74
Sapolsky,
R. (2005) Małpie amory i inne pouczające
historie o zwierzęciu zwanym człowiekiem. Pruszyński i S-ka, Warszawa
Senghas, A., S. Kita,
Özyürek, A. (2004) Children
creating core properties of language: evidence from an emerging sign language in
Nicaragua . Science 305, 5691, s. 1779-1782
Shermer,
M. (2009) Rynkowy Umysł. Cis,
Warszawa, s. 359
Smith, K. (2011) Neuroscience
vs philosophy: Taking aim at free will. Science, 477:
23-25
Soon, C., S., Brass, M., Heinze, H.-J., i Haynes, J.-D. (2008) Unconscious determinants of free decisions in the human
brain. Nature Neurosci 11 s. 543-545
Sperry, R., W. (1968) Mental unity following surgical disconnection of the cerebral
hemispheres. The
Harvey
Lectures (Series 62). NY Academic Press,
New York
Susskind,
L. 2011. Kosmiczny krajobraz. Pruszyński i S-ka, Warszawa
Szymborski,
K. (1999) Poprawka z natury. Pruszyński i S-ka, Warszawa
Thorpe,
W.,
H. (1958). The learning
of song patterns
by birds. Ibis 97,
s. 247-251.
Trivers, R., L. (1971) The Evolution of Reciprocal Altruism. The Quarterly Review of
Biology 46, s. 35-57
Vargha-Khadem, F., Watkins, K., Alcock, K., Fletcher,
P., Passingham, R. (1995) Praxic and
nonverbal cognitive deficits in a large family with a genetically transmitted
speech and language disorder. Proc Natl Acad Sci 92, s. 930-3
Vohs, K., D., i Schooler, J. (2008) The
value of believing in free will: Encouraging a belief in determinism increases
cheating. Psychological Science 19 s. 49-54
Wegner, D. (2002) The illusion of conscious will. MIT Press, Cambridge
Weiss,
M. (2010) Etyka a ewolucja.
Wydawnictwo Poznańskie, Poznań
Wright, R. (2003) Moralne
zwierzę. Warszawa, Prószyński i S-ka
Zimbardo, P.,G. (2008) Efekt Lucyfera. Dlaczego
dobrzy ludzie czynią zło. PWN, Warszawa
1 2 3 4
« Psychologia ewolucyjna (Publikacja: 11-01-2013 )
Michał Glądalski Doktorant na Wydziale Biologii i Ochrony Środowiska w Katedrze Zoologii Doświadczalnej i Biologii Ewolucyjnej Uniwersytetu Łódzkiego. | Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 8635 |
 |