Green i Cohen (2004) uważają, że u źródeł intuicyjnego pojęcia przestępcy, jako złego człowieka, który musi odpokutować za swoje niemoralne decyzje, leży przekonanie o istnieniu wolnej woli i niezależności ciała od umysłu. Natomiast obecnie obowiązujące prawo obchodzi się dość stanowczo, ale litościwie, z przestępcami, których działanie jest w oczywisty sposób wynikiem sił znajdujących się poza ich kontrolą. Powinniśmy w ten humanitarny sposób traktować wszystkich przestępców. Zgadza się z tym stanowiskiem Richard Davidson (i inni 2000) mówiąc, że pierwszym krokiem na tej drodze jest uznanie faktu, że agresywne odruchy i brutalne zachowanie, niezależnie od wewnętrznych bodźców są odbiciem nieprawidłowości w funkcjonowaniu układów emocjonalnych w obrębie mózgu. Michael Gazzaniga został szefem nowo powołanego projektu Prawo i Neurobiologia (pośród prawników, psychologów, neurobiologów i filozofów), mającego wprowadzić uregulowania w kwestiach dotyczących ustalenia kierunku w jakim powinien rozwijać się nasz model winy i kary w zalewie nowych informacji na temat działania mózgu, których dostarczają neuronaukowcy (Boleyn-Fitzgerald 2010).

Z nikąd do nikąd

W ciągu ostatnich kilku wieków historii nauka pełna była przewrotów, które zmieniały na zawsze nasze miejsce we wszechświecie i poglądy dotyczące nas samych. Pierwszym krokiem prowadzącym ku współczesnej nauce, rozpoczynającym sagę mówiącą nam, kim jesteśmy, skąd przychodzimy i dokąd zmierzamy (niektórzy by powiedzieli, że początkiem odzierania człowieka z godności i odebrania mu jego unikatowego miejsca w centrum wszechświata, zepchnięciem z samego szczytu drzewa życia) była pierwsza rewolucja intelektualna — Kopernikańska, która obaliła pogląd Ziemi jako znajdującej się w centrum wszechświata. Dziś wiemy, że nasz układ Słoneczny, znajdujący się gdzieś niemal na skraju galaktyki, jest jednym z wielu krążących wokół jednej ze 150 miliardów gwiazd należących do Drogi Mlecznej, jednej ze 100 miliardów galaktyk znajdujących się w naszym wszechświecie, a być może będącym jednym z bilionów wszechświatów należących do wielowymiarowego multiświata (Susskind 2011). Potem nastała druga rewolucja — Darwinowska, obalająca wizję człowieka jako ukoronowania inteligentnego projektu i lokująca człowieka jako neogeniczną człekokształtną małpę gdzieś pomiędzy naczelnymi. Trzecia, związana z Freudem (czasem też czwarta kojarzona z psychologią ewolucyjną), który twierdził, że nie panujemy nad własnym życiem ponieważ kieruje nim zestaw popędów i ukrytych motywów. Wydaje się, że kolejną może być rewolucja neuronaukowa, zabierająca nam coś tak osobistego i ludzkiego jak wolna wola (Ramachandran 2008).

Fried podsumowuje swoje stanowisko nieistnienia wolnej woli w następujący sposób: „Nie myślę o tym każdego dnia. A już na pewno nie myślę o tym prowadząc operację na ludzkim mózgu" (cyt. za Smith 2011). Podobnie proponuje Pinker: „Jeśli i Tobie doskwiera ów lęk [związany z determinizmem], proponuję Ci przeprowadzenie pewnego eksperymentu. Przez kilka następnych dni nie zadawaj sobie zbędnego trudu i nie zastanawiaj się nad swoimi działaniami. Po co miałbyś tracić czas, jeśli biologia determinuje Twoje postępowanie? Działaj bez zastanowienia, żyj chwilą (...) a egzystencjonalny lęk przed determinizmem okazuje się prawdziwą stratą czasu." (Pinker 2005 str. 254).

Einstein miał zawsze coś interesującego do powiedzenia w różnych kwestiach i tak podsumował problem determinizmu: „Jeśli księżyc, w akcie swego niekończącego się okrążania Ziemi, obdarowany by został samoświadomością, byłby przekonany, że podróżuje według własnego uznania. (...) obserwując człowieka i jego działania, uśmiechnąłby się, widząc iluzję tego, że wydaje się człowiekowi, iż działa on wedle własnej wolnej woli" (cyt. za Wegner 2002, str 342).

Streszczenie

Zagadnienie istnienia wolnej woli nie jest jedynie dywagacją czysto akademicką, a istotnym pytaniem, które dotyka niemal wszystkich sfer naszego życia: moralności, prawa, polityki, religii czy związków intymnych. Debata na temat determinizmu jest od dawna prowadzona przez filozofów, natomiast dopiero ostatnio naukowcy wydają się zbierać dowody potwierdzające, że wolna wola jest jedynie iluzją. Część badaczy stwierdza, że nie bez podstaw może być obawa, iż ogólna aprobata deterministycznego postrzegania rzeczywistości może przyczyniać się do antyspołecznych zachowań.

Literatura

Alcock, J. (2009) Animal Behavior: An Evolutionary Approach. Sinauer, Sunderland
Asch, S., E. 1955. Opinions and social pressure. Scientific American, 193 s. 31-35
Baumeister, R., F., Masicampo, E.J., i DeWall, C.,N. (2009) Prosocial benefits of feeling free: Disbelief in free will increases aggression and reduces helpfulness. Personality and Social Psychology Bulletin 35 s. 260-268
Blackmore, S. (2002) Maszyna memowa. Rebis, Poznań
Bloom, P. (2004) Descartes' baby:How the science of child development explains what makes us human. Basic Books, New York
Boleyn-Fitzgerald, M. (2010) Obrazy naszego umysłu. Sonia Draga, Katowice
Brandt, R., B. (1996) Zagadnienia etyki normatywnej i metaetyki. PWN, Warszawa
Broad, C., D. (1952) Excerpts from Determinism, Indeterminism, and Libertarianism. Ethics and the History of Philosophy. Routledge & Kegan Paul, London, s. 195-217
Buss, D. (2001) Psychologia ewolucyjna. Gdańskie wydawnictwo psychologiczne, Gdańsk
Carroll, S. (2011) Stąd do wieczności i z powrotem. Pruszyński i S-ka, Warszawa
Chomsky, N. (2000) New horizons in the study of language and mind. Cambridge University Press, Cambridge
Coyne, J. (2008) Marionetki na genetycznych sznurkach. [W:] Niebezpieczne idee w nauce, pod redakcją Johna Brockmana. Smak Słowa, Sopot, s. 40-42
Coyne, J. 2012. Dysfunction in the neural circuitry of emotion regulation-A possible prelude to violence. Science, 289 s. 591-594
Dawkins, R. (2003) Fenotyp rozszerzony. Pruszyński i S-ka, Warszawa
Dawkins, R. (2006) Samolubny Gen. Pruszyński i S-ka, Warszawa
Dennett, D. (1984) Elbow Room: The Varieties of Free Will Worth Wanting. MIT Press, Cambridge  
Dennett, D. (1991) Consciousness Explained, The Penguin Press
Enard, W., Przeworski, M., Fisher, S., E., Lai, C., S., L., Wiebe, V., Kitano, T., Monaco , A., P., Paabo, S. (2002) Molecular evolution of FOXP2, a gene involved in speech and language. Nature 418, s 869-872
Fisher, S., E., Vargha-Khadem, F., Watkins, K., E., Monaco , A., P., Pembrey, M., E. (1998) Localization of a gene implicated in a severe speech and language disorder. Nature Genet 18, s. 168-70
Fried, I. , Mukamel, R., Kreiman, G. (2011) Internally Generated Preactivation of Single Neurons in Human Medial Frontal Cortex Predicts Volition. Neuron 69 s. 548-562
Gazzaniga, M. (1970) The bisected brain. Appelton-Century-Crofts, New York
Gazzaniga, M. (1985) The social Brain. Basic Books, New York
Gazzaniga, M., S. (2011) Istota człowieczeństwa. Smak Słowa, Sopot
Gerrig R., J. i Zimbardo, P.,G. (2009) Psychologia i Życie. PWN, Warszawa
Greene,J., D. , Cohen,J., D. (2004) For the law, neuroscience changes nothing and everything. Philosophical Transactions of the Royal Society of London 359, s. 1775-1778
Greene, J. D. , Cohen J. D. (2004) For the law, neuroscience changes nothing and everything. Philosophical Transactions of the Royal Society of London (Special Issue on Law and the Brain) 359 s. 1775-1785
Hamilton, W. (1964) The genetical evolution of social behaviour. Journal of theoretical biology 7, s. 1-52
Harmon-Jones, E., i Mills, J. (1999) Cognitive dissonance: Progress on a pivotal theory in social psychology. American Psychological Association, Washington , DC
Harris, S. (2011) The free will delusion. New Statesman, 19 december -1 january, John Carpenter House, s. 46-47
Harris, S. (2012) Free Will. Free Press, New York  
Honderich, T. (2001) Ile mamy wolności? Problem determinizmu. Zysk i s-ka, Poznań
Kaku, M. (2011) Fizyka przyszłości. Pruszyński i S-ka, Warszawa
Kandel, E., R. (2007) In Search of Memory: The Emergence of a New Science of Mind. W. W. Norton & Company, New York  
Leotti, L., A., Iyengar, S., S., Ochsner, K., N. (2010) Born to choose: The origins and value of the need for control. Trends in Cognitive Sciences 14 s. 457-463
Libet, B. (2004) Mind time: The temporal factor in consciousness. Harvard University Press, Harvard
Maynard Smith, J., i G.,R., Price. (1973) The logic of animal conflict. Nature 246 s. 16-18
Milgram, S. (1963) Behavioral study of obedience. Journal of Abnormal and Social Psychology 67 s. 371-378
Mueller, C., M., i Dweck, C., S. (1998) Intelligence praise can undermine motivation and performance. Journal of Personality and Social Psychology 75 s. 33-52 Nesse, R., M. i Williams, G., C. (1996) Why we get sick: the new science of Darwinian medicine. Vintage, New York
Pinker, S. (1994) The Language Instinct: How the Mind Creates Language. William Morrow and Company, New York
Pinker, S. (2005) Tabula Rasa. Spory o naturę ludzką. GWP, Gdańsk
Ramachandran, V., S. (2008) Niebezpieczna idea Francisa Cricka. [W:] Niebezpieczne idee w nauce, pod redakcją Johna Brockmana. Smak Słowa, Sopot, s. 43-46
Ridley, M. (2000) O pochodzeniu cnoty. Rebis, Poznań
Ridley, M. (2003) Nature Via Nurture: Genes, Experience, and What Makes us Human. Harper Collins, New York
Rigoni, D., Kuhn, S., Sartori, G. i Brass, M. (2011) Inducing Disbelief in Free Will Alters Brain Correlates of Preconscious Motor Preparation: The Brain Minds Whether We Believe in Free Will or Not. Psychological Science 22 s. 613-618
Rotkiewicz, M. i Brzezicka, A. (2010) Śmierć duszy. Niezbędnik inteligenta 6/2010, Polityka, Warszawa, s. 70-74
Sapolsky, R. (2005) Małpie amory i inne pouczające historie o zwierzęciu zwanym człowiekiem. Pruszyński i S-ka, Warszawa
Senghas, A., S. Kita, Özyürek, A. (2004) Children creating core properties of language: evidence from an emerging sign language in Nicaragua . Science 305, 5691, s. 1779-1782
Shermer, M. (2009) Rynkowy Umysł. Cis, Warszawa, s. 359
Smith, K. (2011) Neuroscience vs philosophy: Taking aim at free will. Science, 477: 23-25
Soon, C., S., Brass, M., Heinze, H.-J., i Haynes, J.-D. (2008) Unconscious determinants of free decisions in the human brain. Nature Neurosci 11 s. 543-545
Sperry, R., W. (1968) Mental unity following surgical disconnection of the cerebral hemispheres. The Harvey Lectures (Series 62). NY Academic Press, New York
Susskind, L. 2011. Kosmiczny krajobraz. Pruszyński i S-ka, Warszawa
Szymborski, K. (1999) Poprawka z natury. Pruszyński i S-ka, Warszawa
Thorpe, W., H. (1958). The learning of song patterns by birds. Ibis 97, s. 247-251.
Trivers, R., L. (1971) The Evolution of Reciprocal Altruism. The Quarterly Review of Biology 46, s. 35-57
Vargha-Khadem, F., Watkins, K., Alcock, K., Fletcher, P., Passingham, R. (1995) Praxic and nonverbal cognitive deficits in a large family with a genetically transmitted speech and language disorder. Proc Natl Acad Sci 92, s. 930-3
Vohs, K., D., i Schooler, J. (2008) The value of believing in free will: Encouraging a belief in determinism increases cheating. Psychological Science 19 s. 49-54
Wegner, D. (2002) The illusion of conscious will. MIT Press, Cambridge
Weiss, M. (2010) Etyka a ewolucja. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań
Wright, R. (2003) Moralne zwierzę. Warszawa, Prószyński i S-ka
Zimbardo, P.,G. (2008) Efekt Lucyfera. Dlaczego dobrzy ludzie czynią zło. PWN, Warszawa

Dodaj komentarz do strony..   Zobacz komentarze (30)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word