|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
« Ludzie, cytaty Aleksander Głowacki: 'filozofia jeziora zmian, inspiracji i naśladownictwa' [5] Autor tekstu: Adam Pawłowski
XIII. Filozofia w twórczości Bolesława Prusa -
uwagi końcowe
Aleksander Głowacki przez całe swe życie targany był wątpliwościami, a na
każdej kolejnej zasłyszanej koncepcji wypracowywał nowy wzorzec dla swych dzieł.
Co taka wiedza może nam zapewnić? Sama w sobie niewiele, lecz gdy dokonamy
odniesienia do czasu pisania konkretnych utworów — wydobędziemy części składowe
ich budowy. To dopełnia obraz pisarza i pozwala na zadanie pytania: jak wiele
połączonych tez, pojęć i zamysłów koegzystuje ze sobą w spuściźnie artystycznej
Prusa? Uzyskamy wniosek, którego sam Prus bez uprzedniego spojrzenia na domową
biblioteczkę, nie byłby w stanie dedukcyjnie wyprowadzić. Jak twierdzi Ignacy
Matuszewski: "W głowie tego pisarza
mieszkają zgodnie i pracują współcześnie dwie — wyłączające się zwykle — władze
duchowe, a mianowicie: spokojny rozum i ruchliwa fantazja oraz ich potomstwo:
poczucie i zamiłowanie świata realnego i skłonność do bujania w sferach
nadzmysłowych; uwzględnianie na każdym kroku potrzeb utylitarnych i sympatia do
wzniosłych, choćby niepraktycznych porywów; liczenie się z drobnymi nawet
szczegółami życia i — zdolność ogarniania szerokich horyzontów myślowych;
sumienny, szczery realizm w robocie artystycznej i podniosły idealizm w nastroju i poglądach na cele istnienia. To rzadkie niezmiernie skojarzenie się dwóch tak
różnych czynników nadaje właśnie twórczości Prusa ów oryginalny i pociągający
charakter."[82]
Nie można skwitować poglądów takiego myśliciela, jakim w tej pracy Prusa
określono, zamykając w odosobnieniu mając nadzieję, że wraz z pojawieniem
„nowego" ustąpią mu miejsca. Aleksander Głowacki nigdy nie stał się idealistą,
patrzącym na świat w sposób całkiem monochromatyczny. Nie patrzył również przez
pryzmat jednego konkretnego systemu filozoficznego. Korzystał raczej ze zbioru,
owego jeziora prawd elementarnych, odszukując w danej chwili potrzebne mu
analogie. Tak jak i w jeziorze, może następować swobodne mieszanie się wody, tak i wiedza i doświadczenie Bolesława Prusa były podatne na wszelkie formy łączne.
Nie ma w tym cienia hipokryzji, jest to raczej argument przemawiający za
niezwykłą głębią myśli pozytywisty. Nie ogranicza poznania, a jedynie poszerza
spektrum możliwych obserwacji i pozwala się stać wszechwiedzącym narratorem,
przy jednoczesnym poczuciu grania jednej z wielu ról. Mówiąc inaczej, to właśnie
zupełna nieokreśloność, wręcz chaotyczność wzburzonego jeziora, pozwala Prusowi,
zaznajomionemu ze znaczną liczbą doktryn, wcielić się niemalże w każdego, a w
konsekwencji czyni z niego tego, kim jest, wybitnego odtwórcę i twórcę realiów -
pisarza epoki realizmu. Nazwa więc akwenu — "jezioro
mimesis".
Bibliografia:
—
Bolesław Prus. Twórczość i recepcja., pod red. Eugenii Łoch, Stanisława
Fity, Lubelskie Towarzystwo Naukowe, Lublin 1993;
—
Bolesław Prus: pisarz nowoczesny, pod red. Jakuba A. Malika, Katolicki
Uniwersytet Lubelski, Lublin 2009;
—
Kalendarz życia i twórczości, oprac. Krystyna Tokarzówna i Stanisław Fita,
pod red. Zygmunta Szweykowskiego, PIW, wyd. I, 1969;
—
Księgozbiór Bolesława Prusa, Halina Ilmurzyńska, Agneszka Stepnowska, pod
red. Zygmunta Szweykowskiego, Warszawa 1965;
— Katalog
rękopisów Biblioteki Publicznej M. St. Warszawy,
Tom I,oprac. Jadwiga Rudnicka,
Janina Górka, Warszawa 1974;
— Mój
pozytywizm, Jan Tomkowski, Instytut Badań Literackich, Warszawa 1993;
—
Pozytywizm. Podręcznik literatury dla klasy drugiej szkoły średniej.,
Tadeusz Bujnicki, WSIP, Warszawa 1999;
— Prusa
filozofia życia, Grażyna Borkowska,
Jubileuszowe „Żniwo u Prusa" Materiały z międzynarodowej sesji prusowskiej w 1997 r,pod red. Zbigniewa
Przybyły, Częstochowa 1998;
— Prus, Z dziejów recepcji twórczości, oprac. Edward Pieścikowski, PWN, Warszawa 1988;
—
Twórczość Bolesława Prusa, Państwowy Instytut Wydawniczy, wydanie drugie,
Zygmunt Szweykowski, Warszawa 1972;
— Wiek
XVI — XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla
nauczycieli historii i studentów, oprac. Melania Sobańska- Bondaruk,
Stanisław Bogusław Lenard, Warszawa 1997;
— Wiedza
astronomiczno-fizykalna w twórczości literackiej Bolesława Prusa,Henryk Piersa, oprac. Józef Józkowicz, Lublin 2007;
— Życie
literackie Warszawy w latach 1864-1892, Janina Kulczycka-Saloni, Państwowy
Instytut Wydawniczy, Warszawa 1970;
[1]
Prusa filozofia życia,
Grażyna Borkowska, Jubileuszowe
„Żniwo u Prusa" Materiały z międzynarodowej sesji prusowskiej w 1997 r.,
pod red. Zbigniewa Przybyły,
Częstochowa 1998, s. 72
[2] Wczesne osierocenie Głowackiego,
jego ciągłe przekazywanie z „rąk do rąk", trafienie do Puław — opieka
Babci; Lublin i Lubartów — opieka ciotki Domiceli z Trembińskich;
Siedlce i Kielce — opieka brata Leona.
[3]
"Bóg stworzył [mnie] zdaje się z
granitu"; Twórczość Bolesława Prusa, Państwowy Instytut Wydawniczy,
wydanie drugie, Zygmunt Szweykowski, Warszawa 1972, s. 6
[4]
"Nadszedł nowy rok 1863 i dzień
22 stycznia, wybuchu powstania zbrojnego.[...] Pierwsza lekcja z rana
miała być u nas łaciny. Wszyscy mieliśmy z sobą Aeneis Wergilego. Wtedy
kolega Aleksander Głowacki zawołał:
'Moi kochani, teraz nie czas na Eneidę', obszedł kolejno ławki, zebrał
wszystkie egzemplarze Wergilego [...] otworzy duże drzwiczki do zimnego
pieca nieopalonego, wpakował weń wszystkie Eneidy i zamknął z wielką
powagą. Wkrótce nadszedł młody profesor łaciny [...] i kazał [...]
tłumaczyć zadany ustęp Eneidy. Z końcowych ławek odezwały się głosy:
'Panie profesorze, teraz nie czas na tę epopeję'." Bolesław Prus
1847-1912, Kalendarz życia i twórczości, oprac. Krystyna Tokarzówna
i Stanisław Fita, pod red. Zygmunta Szweykowskiego, PIW, wyd. I, 1969,
s. 35; Pamiętniki, S.
J. Czarnowski, z. 4, s. 32
[5]
"Przede wszystkim Głowacki
mniema, że do powstania popchnęła go decyzja rozumu i silnej woli,
a nie uczucia."; Twórczość Bolesława Prusa, op. cit., s. 6
[6]
Kalendarz życia i twórczości,
op. cit.,
s. 39; Listy, s. 15-18;
S. Zieliński: Bitwy i
potyczki 1863-1864, s. 91-92
[7] Tamże,
s. 46; W. Horodyński: Rok
1863, s. 40-43; L Żychliński:
Pamiętniki, s. 145; Listy,
s.24
[8]
Twórczość Bolesława Prusa, op.
cit., s. 8
[9] Już w klasie V Szkoły Powiatowej
w Siedlcach w roku 1862, Prus wykazywał wartość matematyki i nauki
logicznej nad treściami metafizycznymi:
"Metafizyka jest umiejętnością
łatwiejszą, lżejszą — rzekłbym — lekkomyślniejszą. Bywa ona też często
romansem duszy. W geometrii zaś wypada liczyć i mierzyć —
i to bezwzględnie, okrutnie… Trud ten wymaga wysiłków, ale my nad
trudy przenosimy marzenia."
Kalendarz życia i twórczości,
op. cit.,s. 32
Głowacki w ty okresie, jako początkujący publicysta może
się wykazywać w artykułach pisywanych pod pseudonimem „Jana w Oleju",
który to: "[...] powstał
przypuszczalnie od ulicy Olejnej, przy której mieszkał u Olszewskich w
Lublinie." Tamże,s. 50
[10]
Twórczość Bolesława Prusa, op.
cit., s. 19; Również koledzy gimnazjalni Głowackiego o ty
wspominają: "Zdradzał wielką
zdolność i ochotę do matematyki. Jeszcze w gimnazjum zapuszczał się w
badania [...]
o budowie wszechświata, chcąc
dociec początku początków. Tego rodzaju zajęcie dla młodego umysłu
zaczęło być szkodliwe." Kalendarz życia i twórczości,
op. cit.,
s. 67
[11]
Twórczość Bolesława Prusa,
Państwowy Instytut Wydawniczy, wydanie drugie, Zygmunt Szweykowski,
Warszawa 1972, s. 20; Zeszyt,
s. 114
[13]
"Prócz ukochanej matematyki
studiował Głowacki podczas pobytu w Szkole Głównej logikę, psychologię
i dzieła treści filozoficznej i przyrodniczej." Kalendarz życia i
twórczości, op. cit.,
s. 71; Z księgi pamiątek,
Wspomnienia o Bolesławie Prusie, G. Doliński s. 53
1 2 3 4 5 6 7 8 Dalej..
« Ludzie, cytaty (Publikacja: 15-07-2014 )
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 9698 |
|