Działalność polityczna Fr. Szlachcica jako szefa UB na terenie Warmii i Mazur

Celem autora pracy było przedstawienie działalności Franciszka Szlachcica w terenowym aparacie władzy partyjnej i państwowej na terenie Warmii i Mazur w okresie 1950-1953, ze szczególnym uwzględnieniem jego aktywności na stanowisku szefa Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego oraz członka Egzekutywy Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Olsztynie. Ogólnym zamiarem było spojrzenie autora na powojenne dzieje terenu województwa olsztyńskiego w okresie dominacji monopartyjnego systemu władzy PZPR i organów Bezpieczeństwa Publicznego nad całością aktywności życia społeczno - politycznego w okresie 1950-1953, w czasie dominacji totalitarnego systemu stalinowskiego w Polsce, przez pryzmat losów i kariery Franciszka Szlachcica - funkcjonariusza komunistycznego aparatu represji średniego szczebla oraz członka aparatu partyjnego i państwowego na szczeblu wojewódzkim. Praca ukazuje różne obszary jego zaangażowania zarówno w zakresie działalności w aparacie bezpieczeństwa, jak i partyjnym. Przebywając na terenie Warmii i Mazur w okresie 1950-1953, z dala od decyzyjnego centrum politycznego w Warszawie, starał się on udowodnić swoimi działaniami przynależność i przydatność dla układu rządzącego w Warszawie. Jego rola w większości działań takich jak podejmowane decyzje w zakresie realizacji polityki organów bezpieczeństwa wobec ludności rodzimej Warmii i Mazur, podejmowane inicjatywy i działania mające na celu wspieranie istniejących rolniczych spółdzielni produkcyjnych i PGR-ów oraz zakładania nowych form gospodarki zespołowej sprowadzała się do posłusznego wprowadzania w życie „nastawień" kierownictwa organów BP oraz Biura Politycznego Komitetu Centralnego PZPR. Pisząc o działalności Franciszka Szlachcica na Warmii i Mazurach w okresie stalinizmu podjęto próbę oglądu epoki, w której żył przez jego indywidualny pryzmat.

The aim of the study was to present the activities of Franciszek Szlachcic in the field of power apparatus of the party and state in Warmia and Mazury in the period 1950-1953, with particular emphasis on his activities as head of the Provincial Public Security Bureau and member of the Executive of the Provincial Committee of the Polish United Workers' Party in Olsztyn. The overall intention was to look at the postwar history of the Province of Olsztyn during the domination of the one-party system of government and Communist Party authorities of Public Security of the whole activity of socio — political in the period 1950-1953, during the domination of the Stalinist totalitarian system in Poland, through the prism of fate and career of Francis noble — an officer of the communist repression apparatus mid-level and member of the party and state apparatus at the provincial level. The work shows the different areas of his commitment both in terms of activity in the security apparatus and the party. While in Warmia and Mazury in the period 1950-1953, far from the political decision-making center in Warsaw, he tried to prove by their actions and suitability for membership of the ruling in Warsaw. His role in the majority of measures such as the decisions made in the implementation of the policy of the security services to the native population of Warmia and Mazury, the initiatives and actions to support existing agricultural production cooperatives and state farms and the establishment of new forms of economic collaboration was reduced to obedient implementation of life „settings" BP and the management bodies of the Political Bureau of the Central Committee of the Communist Party. Writing about the activities of Francis Noble Warmia and Mazury in the period of Stalinism attempt overview of the era in which he lived by his personal prism.

Ziel des Autors war es, die Tätigkeit von Franciszek Szlachcic im lokalen Partei- und Staatsapparat in Ermland und Masuren in den Jahren 1950-1953 vorzustellen, mit besonderem Schwerpunkt auf seiner Tätigkeit als Leiter des Woiwodschaftsamtes für öffentliche Sicherheit und Mitglied des Exekutivkomitees der Polnischen Vereinigten Arbeiterpartei in Olsztyn. Die allgemeine Absicht war, die Sicht des Autors auf die Nachkriegsgeschichte der Region Olsztyn während der Zeit der Herrschaft des Monoparty-Systems der polnischen Vereinigten Arbeiterpartei (PZPR) und der Behörden der öffentlichen Sicherheit über die gesamte Tätigkeit des sozialen und politischen Lebens in der Zeit von 1950-1953, während der Herrschaft des totalitären stalinistischen Systems in Polen, durch das Prisma des Schicksals und der Karriere von Franciszek Szlachcic — ein Offizier des kommunistischen Apparats der mittleren Repression und ein Mitglied der Partei zu betrachten. Die Arbeit zeigt verschiedene Bereiche seines Engagements, sowohl im Bereich der Aktivitäten im Sicherheitsapparat als auch in der Partei. Während seiner Zeit in Ermland und Masuren von 1950 bis 1953, weit weg vom politischen Zentrum in Warschau, versuchte er, seine Zugehörigkeit und Nützlichkeit für das Herrschaftssystem in Warschau zu beweisen. Seine Rolle bei den meisten Aktivitäten, wie Entscheidungen im Rahmen der Umsetzung der Politik der Sicherheitsbehörden gegenüber der einheimischen Bevölkerung von Ermland und Masuren, Initiativen und Aktivitäten zur Unterstützung der bestehenden landwirtschaftlichen Produktionsgenossenschaften und PGRs und der Etablierung neuer Formen der Teamwirtschaft, ging auf die gehorsame Umsetzung der „Haltungen" der Leitung der BP-Gremien und des Politischen Büros des Zentralkomitees der PZPR zurück. Über die Tätigkeit von Franciszek Szlachcic in Ermland und Masuren während der stalinistischen Periode wurde versucht, die Epoche zu sehen, in der er sein individuelles Prisma durchlebte.

[1] W trakcie plenarnego posiedzenia Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej (KC PPR), które obradowało w dniach 31 sierpnia — 3 września 1948 roku oskarżono ówczesnego Sekretarza Generalnego Władysława Gomułkę, o „odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne", co było próbą odsunięcia zarówno samego Gomułki, jak i jego zwolenników od kierownictwa partii. Por. K. Lesiakowski, W stalinowskim aparacie władzy. Działalność Mieczysława Moczara w okresie IX 1948 — IV 1956. Acta Universitatis Lodziensis, Folia Historica 60, 1997, s. 149-151.

[2] W. Gieszczyński, Działalność aparatu bezpieczeństwa na Warmii i Mazurach w świetle uchwał III Plenum KC PZPR (11-13 XI 1949 r.), Echa Przeszłości V, 2004, PL ISSN 1509-9873, s. 409.

[3] Z danych MBP wynika, że w woj. olsztyńskim w czerwcu 1948 roku sieć agenturalna liczyła 2500 tajnych współpracowników, w tym 550 agentów i 1950 informatorów, natomiast w 1950 r. liczyła ogółem 3351 osób, co przy liczbie 57 332 tajnych współpracowników w skali całego kraju stanowiło 5,84%; Por Aparat bezpieczeństwa w latach 1944-1956. Taktyka, strategia, metody, cz. II. Lata 1948-1949, oprac. A. Paczkowski, Warszawa 1996, s. 97-99; T. Ruzikowski, Tajni współpracownicy pionów operacyjnych służby bezpieczeństwa 1950-1984, „Pamięć i Sprawiedliwość", nr 1(3) 2003, s. 124-128.

[4] Franciszek Szlachcic urodził się w 1920 roku w Byczynie, w województwie katowickim, w rodzinie robotniczej. Miał wykształcenie podstawowe. Przed wojną był członkiem ZHP i OMTUR, sympatykiem KPP i KZM, w czasie niemieckiej okupacji należał do PPR i był dowódcą AL. Do aparatu bezpieczeństwa wstąpił w styczniu 1945 roku, najpierw pracował w PUBP w Chrzanowie, a następnie awansował na stanowisko szefa PUBP w Olkuszu (1947 r.). Przed przejściem do Olsztyna był zastępcą szefa WUBP w Krakowie (1949). W 1952 roku został przeniesiony do Rzeszowa, a w 1953 r. wysłano go z grupą wyższych oficerów bezpieczeństwa na roczny kurs do Moskwy. Po powrocie z Moskwy został początkowo szefem WUBP, a następnie komendantem MO w Katowicach. Stamtąd przeszedł na stanowisko wiceministra MSW, a w 1972 r. przez dziesięć miesięcy był ministrem Spraw Wewnętrznych. Por. J. S. Mac, Przesłuchanie supergliny, Warszawa 1990, s. 10, 12, 15, 68.

[5] W charakterystyce postawy Szlachcica, sporządzonej w okresie pełnienia przez niego funkcji szefa PUBP w Olkuszu, podkreślano jego brak zaangażowania w politykę, wynikający z zaangażowania w pracę zawodową, dyspozycyjność i zdolności kierownicze i co nietypowe dla tego środowiska — abstynencję. Określano go jako „filar" pracy z agenturą. Oceniając samodzielna pracę Szlachcica na powierzonym mu stanowisku, podkreślano jego umiejętności operacyjne i przede wszystkim to, iż „postawił na nogi urząd, który znajdował się w opłakanym stanie" i jest najlepszym szefem PUBP w województwie. Por. IPN BU 0604/1633/1, k.60-61, Charakterystyka F. Szlachcica napisana przez naczelnika Wydziału Personalnego WUBP w Krakowie z 7 II 1947 r, [w:] A. Sobór — Świderska, Franciszek Szlachcic (1920-1990) — przyczynek do biografii „supergliny", Dzieje Najnowsze, Rocznik XLV — 2013, 2. PL ISSN 0419-8824, s. 236.

[6]Przedstawiając zwierzchnikom z Warszawy stan bezpieczeństwa w województwie „po linii" skupu zboża w lutym 1952 roku szef WUBP stwierdzał, że "Postawione zadania odnośnie wykonania planu skupu zboża do końca lutego nie zostało wykonane całkowicie. Mianowicie, do dnia 28 lutego wykonano roczny plan skupu zboża w 98%. Powodem nie wykonania zadania było zwłaszcza w początkowym okresie słabe uaktywnienie wszystkich ogniw zaangażowanych w skupie zboża o czym podałem już, Poważnie na nie wykonanie planu wpłynęła wroga działalność w formie ukrywania zboża przez kułaków nie właściwego rozplanowania itp. Przesłanie w miesiącu lutym na nasz teren delegatów K.C., potworzenie sztabów skupu zboża uaktywnienie wszystkich czynników spowodowało zwiększenie napływu zboża. Org. U.B. jak i M.O. prawie oficjalnie nie brały udziału w akcji z wyjątkiem trzech aresztowań za wrogie wystąpienia w związku ze skupem. Jednak przekazaliśmy dla władz partyjnych szereg danych kułaków przechowujących zboże. Miało to miejsce w powiecie Lidzbark, Działdowo, Nowe Miasto, Olsztyn i inne. Por IPN BU 1572/349, Sytuacja polityczno-społeczna i stan bezpieczeństwa w woj. olsztyńskim w 1951 r. — autochtoni, gospodarka, praca wydziałów operacyjnych, dyscyplina aparatu. Sprawozdania miesięczne szefa WUBP w Olsztynie, Sprawozdanie Szefa WUBP w Olsztynie za okres od 1 II - do 28 II 1951 r., k. 18-19.