Racjonalista - Strona głównaDo treści


Fundusz Racjonalisty

Wesprzyj nas..
Zarejestrowaliśmy
199.561.328 wizyt
Ponad 1065 autorów napisało dla nas 7364 tekstów. Zajęłyby one 29017 stron A4

Wyszukaj na stronach:

Kryteria szczegółowe

Najnowsze strony..
Archiwum streszczeń..

 Czy konflikt w Gazie skończy się w 2024?
Raczej tak
Chyba tak
Nie wiem
Chyba nie
Raczej nie
  

Oddano 246 głosów.
Chcesz wiedzieć więcej?
Zamów dobrą książkę.
Propozycje Racjonalisty:
Sklepik "Racjonalisty"

Złota myśl Racjonalisty:
"Najmocniej wierzy się w to, o czym wie się najmniej".
 Kościół i Katolicyzm » Sprawy finansowe i majątkowe » Uposażenie Kościoła w XX-leciu

Uposażenie Kościoła w Polsce 1918–1939. Majątek nieruchomy [2]
Autor tekstu:

Kościelna
osoba prawna

Razem

grunty rolne

lasy

jeziora

woj. pomorskie W. M. Gdańsk woj. pomorskie W. M. Gdańsk woj. pomorskie W. M. Gdańsk
Abp gnieźnieński 18.527 17.779 - 300 - 448 -
Bp chełmiński 57.522 52.203 - 4.300 - 1.019 -
Bp włocławski 21.053 18.239 400 2.300 - 114 -
Bp płocki 22.216 15.452 - 6.764 - - -
Kapituła gnieźnieńska 1.923 1.923 - - - - -
Kapituła chełmińska 28.289 25.789 - 2.500 - - -
Kapituła włocławska 5.808 4.938 180 700 - - -
Kapituła płocka 1.033 1.033 - - - - -
Zakony 132.866 92.467 10.804 21.600 3.400 4.546 49
Ogółem: 289.237
100%
229.813
83,4%
11.384 38.464
14,5%
3.400 6.127
2,1%
49


Tabela 2: Własność ziemska Kościoła katolickiego sekularyzowana na obszarze woj. Pomorskiego i Wolnego Miasta Gdańska po 1772 r. (w ha). Źródło: AAPoznań, KA 14935 – zestawienie sporządzone w 1919 r. przez ks. Czaplewskiego.

W Rosji, po I i II rozbiorze Polski, sekularyzacja była przeprowadzona w kilku fazach. Jako zasadę przyjęto, że konfiskacie podlegają przede wszystkim dobra ziemskie tych kościelnych osób prawnych, których siedziba znalazła się poza granicami Rosji oraz te dobra, których przedstawiciele nie złożyli przysięgi na wierność państwu rosyjskiemu. Ponadto konfiskowano również dobra parafii unickich, jeżeli wierni przeszli na prawosławie i dobra te powierzano w zarząd prawosławnej Cerkwi. Ta pierwsza faza sekularyzacji dóbr kościelnych w latach 1772-1798 została zakończona w Rosji po 1820 r. sekularyzacją dóbr zakonu jezuitów [ 8 ].

Papież Pius VII w bulli Ex imposita Nobis z 30.6.1818 r. Upoważnił prymasa abpa F. Malczewskiego do zniesienia tylu klasztorów, opactw i beneficjów, ile będzie potrzeba do uzupełnienia dotacji dla biskupstw, kapituł i seminariów oraz nowej diecezji w Janowie Podlaskim [ 9 ]. Abp Malczewski, jako delegat apostolski, zniósł 17.4.1819 r. liczne beneficja proste (simplicia), 14 kolegiat, 30 klasztorów męskich, 14 żeńskich i 7 opactw komendatoryjnych [ 10 ]. Po zniesieniu (supresji) tych osób prawnych ich majątek przekazano na rzecz funduszu ogólnoreligijnego, który nie miał osobowości prawnej i był zarządzany przez komisję mieszaną, na czele której stał minister WRiOP, a zasiadali w niej: prymas, biskup płocki i 4 urzędników resortu. W 1831 r. fundusz ten przekazano w administrację Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu, co było uzasadnione rozporządzeniem namiestnika z 26.4.1819 r., w którym uznano dobra zlikwidowanych kościelnych osób prawnych za własność rządu [ 11 ]. Fundusz religijny miał podobny charakter jak fundusz edukacyjny, utworzony po kasacie zakonu jezuitów: określał kto z niego będzie finansowany, a pozbawiał Kościół decyzji w odniesieniu do wysokości i rozdziału dotacji. Ostatecznie zniesiono odrębność tego funduszu w budżecie państwa na podstawie postanowienia Komitetu Urządzającego z 14/26.5.1866 r. [ 12 ] W wyniku tych kolejnych działań władz Królestwa Polskiego nie było wątpliwości, że dobra kościelne zostały przejęte na własność skarbu państwa.

Po 1831 r. rząd rosyjski zaczął stopniowo sekularyzować majątki kościelne na ziemiach zabranych, przede wszystkim unickie, których większość przejęto na mocy ukazu z 23.6/5.7.1839 r. i przekazano w użytkowanie Cerkwi prawosławnej. W 1850 r. rząd rosyjski przejął dobra 21 klasztorów w diecezji mohylowskiej [ 13 ].

Duże rozmiary przybrała sekularyzacja dóbr kościelnych po 1864 r. w Królestwie Polskim. Na podstawie ukazu z 28.11/10.12.1864 r. skasowano wiele klasztorów, a następnie na mocy ukazu z 14/26.7.1864 r. państwo przejęło cały majątek nieruchomy i kapitały duchowieństwa rzymskokatolickiego. Dochody z tego majątku miały być przeznaczone na utrzymanie duchowieństwa i instytucji kościelnych [ 14 ]. 8/20.2.1866 r. ogłoszony został załącznik do art. 24 ukazu z 27.10/8.11.1864 r., na mocy którego państwo mogło również przejmować budynki kościelne, uznane za zbędne dla duchowieństwa i służby kościelnej.

Ostatnim aktem sekularyzacji, który wzbudził falę protestów Polaków, było, który wzbudził falę protestów Polaków, było włączenie w 1875 r. chełmskiego biskupstwa unickiego do Cerkwi prawosławnej, której przekazano znaczną część przejętych gruntów i budynków. Obszar dóbr ziemskich Kościoła katolickiego sekularyzowanych w Królestwie Polskim i w guberniach zachodnich Cesarstwa Rosyjskiego można szacować na około 1,7 mln ha gruntów rolnych i leśnych [ 15 ].

Z tego przybliżonego szacunku ilości ziemi kościelnej, sekularyzowanej przez państwa zaborcze wynika, że na poszczególne zabory przypadało:

  • zabór austriacki — 100.000 ha

  • zabór rosyjski — 1.700.000 ha

  • zabór pruski -785.000 ha

  • razem — 2.585.000 ha [ 16 ].

Jeżeli do tego dodamy 400.000 ha obszaru gruntów, które Kościół katolicki utrzymał w swoich rękach w dwudziestoleciu międzywojennym, możemy stwierdzić, że przed 1772 r. był on posiadaczem około 30.000 km2 gruntów rolnych i leśnych, co w przybliżeniu odpowiada obszarowi Małopolski zakreślonemu granicami wideł Wisły i Sanu.


1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 

 Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też:
Dobra martwej ręki w dawnej Polsce i dzisiaj
Zarząd majątkiem Kościoła w XX-leciu międzywojennym


 Przypisy:
[ 8 ] B. Żongołłowicz, W sprawie rewindykacji, s. 203 i n.; A. Szelążek, Podstawy dotacji, s. 29-31.
[ 9 ] AAN, MWRiOP, 761, k. 281.
[ 10 ] W. Urban, Ostatni etap, s. 199.
[ 11 ] Dziennik Praw, t. 6, s. 356.
[ 12 ] Dziennik Praw, t. 65, s. 189.
[ 13 ] A. Szelążek, Podstawy dotacji, s. 33.
[ 14 ] Dziennik Praw, t. 62, s. 407; t. 63, s. 369; E. Likowski, Dzieje Kościoła unickiego, s. 107, 166, 239.
[ 15 ] Obliczenie obszaru sekularyzowanych gruntów na ziemiach zabranych i w Królestwie Polskim napotyka na ogromne trudności. A. Szelążek podaje, że wartość sekularyzowanego majątku w Cesarstwie Rosyjskim wynosiła 176 mln rubli, a w Królestwie Polskim 401 mln rubli, czyli przeszło dwa razy więcej (Podstawy dotacji, s. 66 – według cen z 1914 r.). Obliczając rozmiary sekularyzowanych gruntów w Królestwie Polskim określa je na około 390.000 mórg gruntów rolnych i 42.222 mórg lasów, a grunty „supresyjne” z 1819 r. na około 24.425 mórg, razem 456.646 mórg (Memoriał, s. 23) czyli 251.155 ha. Do wartości sekularyzowanego majątku poza gruntami zaliczano budynki i kapitały, dlatego nawet znając cenę ziemi nie można obliczyć jej obszaru na ziemiach zabranych. W. Urban stwierdza na podstawie raportów Komisji Skarbu w Królestwie Polskim, że dobra supresyjne (po zlikwidowanych kościelnych osobach prawnych) wynosiły: 14 kolegiat — 64.512 mórg; 30 klasztorów męskich — 108.240 morg; 7 opactw — 163.156 morg; razem 335.908 mórg czyli 188.028 ha. Autor twierdzi, że ponadto na rzecz skarbu państwa przejęto 1.600.197 mórg (około 896.000 ha) biskupich dóbr stołowych, a po 1865 r. sekularyzowano około 178.000 ha (Ostatni etap, s. 200-201), nieoczekiwanie konkludując, iż łącznie sekularyzowano w Królestwie Polskim 600.000 ha (tamże, s. 498). Na obszarze Królestwa Polskiego znajdowały się dobra arcybiskupa i kapituły gnieźnieńskiej, także biskupa i kapituły poznańskiej oraz zakonów z obszaru zaboru pruskiego. Dobra te obejmowały w województwie kaliskim i na Mazowszu nie mniej niż 180.000 ha (obliczenia szacunkowe na podstawie: J. Topolski, Rozwój latyfundium arcybiskupstwa gnieźnieńskiego od XVI do XVIII wieku. Poznań 1976; W. Sobisiak, Rozwój latyfundium biskupstwa poznańskiego od XVI do XVIII wieku. Poznań 1960). Te dobra również sekularyzowano. Zdaniem polskiego episkopatu obszar gruntów pokościelnych, które znalazły się w rękach państwa po I wojnie światowej, wynosił około 385.000 ha. Sądzę, iż ta liczba jest najbardziej prawdopodobna, jak chodzi o tereny Królestwa Polskiego, bo na nią mogły się złożyć dobra arcybiskupa i kapituły gnieźnieńskiej oraz biskupa i kapituły poznańskiej (około 180.000 ha), a ponadto dobra sekularyzowane po1865 r. (około 188 000 ha). Uwzględniając możliwość różnych błędów przyjmuję, że sekularyzacją objęto 400.000 ha gruntów oraz 188.000 ha gruntów „supresyjnych” w 1819 r. czyli łącznie około 600.000 ha. Oszacowanie obszaru gruntów sekularyzowanych w guberniach zachodnich Cesarstwa Rosyjskiego nie jest jeszcze możliwe. Komisja Odszkodowań powołana do rokowań z rządami radzieckiej Rosji i Ukrainy wystąpiła z roszczeniem o zabór 1.991.000 mórg (AAN, MWRiOP, 713, s. 252 – opracowanie dla ministra). Nie wiadomo jaka była podstawa tak dokładnych obliczeń, ale z powodu braku innych danych przyjmuję, że na ziemiach zabranych sekularyzowano około 1,1 mln ha.
[ 16 ] S. Gołębiowski oszacował rozmiary sekularyzowanych gruntów kościelnych na ponad 800.000 ha (Problem reformy rolnej, s. 3).

« Uposażenie Kościoła w XX-leciu   (Publikacja: 27-07-2008 Ostatnia zmiana: 21-10-2008)

 Wyślij mailem..   
Wersja do druku    PDF    MS Word

Jerzy Wisłocki
Ur. 1928, zm. 2008. W latach 1944-1945 działał w Armii Krajowej. W czerwcu 1956 aresztowany i przetrzymywany w Urzędzie Bezpieczeństwa. W 1948 ukończył szkołę średnią w Przemyślu. W 1952 ukończył studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Poznańskiego. W 1963 - doktorat nauk prawnych na podstawie rozprawy o rzemieślniczych cechach poznańskich w okresie przed wojnami szwedzkimi. Od 1978 jest doktorem habilitowanym, od 1983 profesorem nauk humanistycznych, a od 1995 - profesorem zwyczajnym. Od 1953 pracował w Archiwum Państwowym w Poznaniu na stanowisku kierownika pracowni mikrofilmowej. Później - od roku 1956 aż do 1988 - był pracownikiem naukowym Wydziału Prawa Uniwersytetu Poznańskiego, gdzie wypromował 250 magistrów i 12 doktorów. W 1982 został dyrektorem Biblioteki Kórnickiej PAN. Od 1987 kierował Zakładem Badań Narodowościowych PAN, w którym utworzył czasopismo "Sprawy Narodowościowe. Seria Nowa". W latach 1955-1992 był członkiem władz poznańskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego, a od 1972 do 1985 - głównym redaktorem wydawnictw Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

 Liczba tekstów na portalu: 10  Pokaż inne teksty autora
 Najnowszy tekst autora: Konkordat polski z 1925 roku. Zagadnienia prawno-polityczne
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl. Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie, bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
str. 5981 
   Chcesz mieć więcej? Załóż konto czytelnika
[ Regulamin publikacji ] [ Bannery ] [ Mapa portalu ] [ Reklama ] [ Sklep ] [ Zarejestruj się ] [ Kontakt ]
Racjonalista © Copyright 2000-2018 (e-mail: redakcja | administrator)
Fundacja Wolnej Myśli, konto bankowe 101140 2017 0000 4002 1048 6365